Choroba zezowa - diagnostyka i leczenie

choroba zezowa

Choroba zezowa, czyli zez jawny towarzyszący (hetrotropia), polega na nierównoległym ustawieniu gałek ocznych, które może występować stale lub okresowo oraz podczas patrzenia do dali bądź do bliży. Z zezem wiążą się różnego rodzaju zaburzenia widzenia jednoocznego lub obuocznego. Zez może być wrodzony lub nabyty. Gdy stale zezuje to samo oko mówimy o zezie jednostronnym, gdy zezuje raz jedno raz drugie oko mamy do czynienia z zezem naprzemiennym.

 
 
  • Wyróżnia się różne rodzaje zeza w zależności od kierunku odchylenia oczu. Najczęstszym z nich jest zez poziomy.
  • Zmiany chorobowe siatkówki, wady refrakcji, zmiany pourazowe oczodołu czy mikrourazy mózgu - to kilka z możliwych przyczyn zeza.
  • Zez pociąga za sobą również zaburzenia współistniejące, takie jak dwojenie widzianych elementów, zmieszanie czy tłumienie konkretnego obszaru plamki - tak organizm próbuje zapobiec konfuzji i dwojeniu.
  • Nieprawidłowość tę diagnozuje się zazwyczaj podczas badania okulistycznego poprzez wiele pomniejszych metod, a leczenie jest długotrwałe i wymaga cierpliwości.
 

Spis treści:

  1. Rodzaje zeza
  2. Przyczyny zeza
  3. Zaburzenia związane z zezem
  4. Tłumienie oraz jego konsekwencje
  5. Na czym polega widzenie obuoczne?
  6. Diagnostyka zeza
  7. Leczenie choroby zezowej
 

Ze względu na kierunek odchylenia oczu wyróżniamy zez:

 
  • zbieżny (ezotropia),
  • rozbieżny (egzotropia),
  • ku górze (hipertropia),
  • ku dołowi (hipotropia),
  • skośny
    • incyklotropia - skręcenie oka do wewnątrz,
    • ekscyklotropia - skręcenie oka na zewnątrz.
 
rodzaje zeza
 

Rodzaje zeza


Najczęstszą formą zeza jest odchylenie poziome (ezotropia, egzotropia). Odchylenia pionowe zazwyczaj są skutkiem zaburzenia ruchomości gałki ocznej. W zezie towarzyszącym kąt zeza jest we wszystkich kierunkach spojrzenia taki sam.

 

Przyczyny zeza:

 
  • sensoryczne – zmiany chorobowe siatkówki, nerwu wzrokowego, w ośrodkach optycznych oka, wady refrakcji,
  • motoryczne – nieprawidłowości rozwojowe i zmiany pourazowe oczodołu, zmiany w mięśniach gałkoruchowych rozwojowe, pourazowe, zmiany w unerwieniu mięśni,
  • ośrodkowe – urazy psychiczne, mogące doprowadzić do ujawnienia się zeza ukrytego, ogólnie wzmożona pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego,
  • mikrourazy mózgu,
  • urazy okołoporodowe,
  • dziedziczność.
 

Zaburzenia związane z zezem

Jawne odchylenie oczu powoduje, że osie widzenia nie przecinają się w punkcie fiksacji. Gdy na okolicę plamek obojga oczu padają różne obrazy, uniemożliwia to orientację w przestrzeni. W sytuacji gdy oko prawidłowo ustawione fiksuje plamkowo na dany obiekt (dom), a ten sam obiekt obrazowany jest na obszarze pozaplamkowym oka zezującego, może dochodzić do dwojenia. Równocześnie każdy obiekt (drzewo), który pojawi się w plamkowej linii wzroku oka odchylonego będzie widoczny w tym samym miejscu w przestrzeni, co obiekt widziany okiem prawidłowo ustawionym, powodując zmieszanie (konfuzję).

By poradzić sobie z dwojeniem i konfuzją organizm wytwarza mechanizm adaptacyjny objawiający się zjawiskami: tłumienia, niedowidzenia, ekscentrycznej fiksacji czy nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej. Ignorowanie na poziomie korowym informacji dochodzących z określonych obszarów siatkówki oka zezującego nazywamy tłumieniem. Wytłumieniu podlega obszar plamki, by uniknąć konfuzji oraz obszar peryferyjny siatkówki korespondujący z kierunkiem fiksacji oka niezezującego, by uniknąć dwojenia. Tłumienie plamkowe występuje w przypadku widzenia obuocznego jak i jednoocznego, natomiast tłumienie peryferyjne tylko przy widzeniu obuocznym.

 

Tłumienie oraz jego konsekwencje

Długotrwałe tłumienie może powodować niedowidzenie (ambliopię) czyli znaczne obniżenie ostrości wzroku w oku zezującym lub gorzej widzącym, które odbywa się na poziomie kory mózgowej. Jest to zjawisko stałe, prowadzące w dużym stopniu do wyłączenia oka zezującego lub gorzej widzącego z widzenia obuocznego. Rozróżniamy ambliopię czynnościową, która może być spowodowana: niedowidzeniem w zezie, różnowzrocznością, obuoczną wysoką nadwzrocznością (>6 D) lub krótkowzrocznością (>12 D), wysokim astygmatyzmem (>4 Dcyl) oraz ambliopią organiczną spowodowaną np: zmętnieniem rogówki, zaćmą, zmętnieniem ciała szklistego, uszkodzeniem plamki i całkowitym opadnięciem powieki.

Obniżenie ostrości wzroku może być spowodowane nieprawidłową fiksacją oraz nieprawidłową wzrokową lokalizacją na wprost. Oko zezujące fiksuje na przedmiot nie plamką, lecz miejscem ekscentrycznym siatkówki (punkt położony poza dołeczkiem centralnym) zarówno przy widzeniu jedno jak i obuocznym. Kiedy plamki obojga oczu tracą wspólny kierunek wzrokowy, a ekscentryczne miejsce siatkówki oka zezującego koresponduje z plamką drugiego oka co może prowadzić do nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej.

 

Na czym polega widzenie obuoczne?

Widzenie obuoczne jest skoordynowaną czynnością obojga oczu mającą na celu otrzymanie pojedynczego trójwymiarowego wrażenia wzrokowego poprzez zintegrowanie obrazów powstających w siatkówkach obojga oczu.

Wyróżniamy trzy stopnie widzenia obuocznego:

 
  1. jednoczesna percepcja - zdolność do jednoczesnego postrzegania dwóch różnych obrazów tworzonych na siatkówce każdego oka,
  2. fuzja - złożenie się dwóch jednakowych obrazów, pochodzących z siatkówki każdego oka w jeden plastyczny obraz,
  3. stereopsja - postrzeganie głębi, występuje ponieważ oczy są od siebie oddalone o odległość źrenic, a obraz powstający w jednym oku różni się w niewielkim stopniu od obrazu z oka drugiego (dysparacja siatkówkowa).
stereoskopowe postrzeganie głębi
 

Stereoskopowe postrzeganie głębi


Każde oko widzi piramidę pod nieco innym kątem, co powoduje pobudzenie niekorespondujących (dysparatnych) punktów siatkówki – w rezultacie piramida jest widziana w postaci bryły. Do oceny głębi i odległości niezbędna jest również konwergencja i akomodacja.

 

Prawidłowy rozwój i utrzymanie widzenia obuocznego jest możliwe gdy:

 
  • budowa oczu i ich ustawienie w oczodole jest prawidłowe,
  • wada wzroku jest odpowiednio wyrównana (skorygowana),
  • istnieje dobre widzenie w obu oczach,
  • czynność mięśni gałkowych jest prawidłowa,
  • funkcja układu nerwowego oczu odpowiedzialnego za przetwarzanie i przekazywanie bodźców wzrokowych do ośrodkowego układu nerwowego jest prawidłowa,
  • prawidłowo funkcjonuje kora mózgowa odbierając, przetwarzając i interpretując wrażenia wzrokowe.
 

Diagnostyka zeza

 
  • zebranie dokładnego wywiadu:
    • wada wzroku jest odpowiednio wyrównana (skorygowana);
    • czy w rodzinie występował zez, niedowidzenie;
    • od kiedy występuje zez (wczesne wystąpienie zeza pogarsza rokowanie na uzyskanie prawidłowego widzenia obuocznego);
    • czy zez pojawia się stopniowo, nagle lub w sposób przerywany;
    • kierunek odchylenia, czy odchylenie dotyczy jednego oka, czy jest naprzemienne;
    • istotne jest też oglądanie oczu, ustawienia głowy (przechylenie głowy, skręt twarzy, ustawienie brody). Należy zwrócić uwagę na: wielkość obu gałek ocznych oraz ich ustawienie w oczodołach, szerokość szpary powiek, ich ruchomość oraz obecność współruchów patologicznych. Ocenia się ruchomość oczu oraz sprawdza czy nie występuje oczopląs.
  • ocena ostrości widzenia jednoocznego i obuocznego, z daleka i z bliska, w okularach i bez, pozwala wykryć ewentualne niedowidzenie i określić jego wielkość;
  • badanie refrakcji i określenie wielkości wady wzroku. U dzieci refrakcję bada się po całkowitym porażeniu akomodacji;
  • badanie ruchomości gałek ocznych w 9 zasadniczych kierunkach spojrzenia różnicujące czy mamy do czynienia z zezem towarzyszącym czy porażennym. Badanie podwójnego widzenia (diplopii). Badanie obuocznego pola widzenia pojedynczego.
  • badanie konwergencji;
  • badanie akomodacji;
  • pomiar kąta zeza za pomocą:
    • testu Hirschberga (obserwacja odbicia światła rzutowanego przez punktową latarkę na rogówkach obu oczu),
    • badaniu kąta kappa,
    • pryzmatycznego testu Krimsky”ego,
    • testu zakrycia oczu (Cover Test), naprzemiennego zakrywania oczu,
    • pryzmatycznego testu naprzemiennego zakrywania oczu,
    • synoptofora,
    • testu Maddoxa,
  • ocena zakresu widzenia obuocznego:
    • badanie korespondencji siatkówkowej,
    • ubytków czynnościowych w polu widzenia,
    • wzrokowej lokalizacji przestrzennej,
    • jednoczesnej percepcji,
    • fuzji (test Wortha),
    • stereopsji (stereotesty:TNO, Titmus Test, Lang).
 
Cover Test - test zakrycia oczu
 

Test zakrycia oczu - Cover Test

 

Leczenie choroby zezowej

Leczenie choroby zezowej powinno rozpocząć się zaraz po jej wykryciu. Zazwyczaj jest długotrwałe i wymaga wiele cierpliwości. Jego celem jest uzyskanie pojedynczego widzenia obuocznego przy pełnej ostrości wzroku oraz prawidłowym ustawieniu i ruchomości gałek ocznych. Głównym założeniem leczenia choroby zezowej jest:

  • dążenie do poprawy wzroku w oku zezującym, wytworzenie fiksacji środkowej i prawidłowej lokalizacji wzrokowej;
  • doprowadzenie do równoległego ustawienia oczu;
  • w odpowiednim stadium terapii zastosowanie ćwiczeń pleoptyczno-ortoptycznych mających na celu odzyskanie prawidłowej korespondencji siatkówkowej i obuocznej lokalizacji wzrokowej oraz uzyskanie prawidłowego widzenia obuocznego.
 

Przebieg leczenia choroby zezowej:

 
  • korygowanie wady wzroku za pomocą: okularów lub soczewek kontaktowych (np. ACUVUE® OASYS 1-Day jako soczewki jednodniowe, ACUVUE® OASYS jako soczewki dwutygodniowe, #bioview Monthly jako soczewki miesięczne, BioAir 38FW jako soczewki kwartalne, Zero 6 Sphere RX jako soczewki roczne), niekiedy chirurgii refrakcyjnej;
  • leczenie niedowidzenia m.in. stosując obturację (zasłanianie oka zdrowego), penalizację (obniżanie ostrości wzroku oka zdrowego), leczenie pleoptyczne;
  • wyrównanie kąta zeza poprzez zastosowanie: pryzmatów, iniekcje toksyny botulinowej lub leczenie operacyjne;
  • ćwiczenia ortoptyczne: ćwiczenia jednoczesnej percepcji, fuzji i widzenia stereoskopowego.

Warto pamiętać, że dzieci nie wyrastają z zeza, a leczenie powinno się rozpocząć natychmiast po jego wykryciu, ponieważ ma to decydujące znaczenie w rozwoju prawidłowego widzenia, kiedy rozwija się układ wzrokowy i widzenie obuoczne.

 

Opracowanie:

 

Artykuł powstał w oparciu o publikacje naukowe i stanowi integralną część Poradnika Optometrysty. Masz problemy ze wzrokiem? Skontaktuj się z naszym zespołem optometrystów lub poradź się swojego okulisty. Zagadnienia prezentowane w artykule, szczególnie w przypadku problemów ze wzrokiem, należy skonsultować ze specjalistą.

Realizacja - zespół optometrystów KODANO Optyk

źródła informacji:

  • [1] Grosvenor T. Optometria. Wydawnictwo Elesevier Urban & Partner. Wrocław 2011
  • [2] Oleszczyńska-Prost E. Zez. Wydawnictwo Elesevier Urban & Partner. Wrocław 2011.

źródła zdjęć:

  • [1] Grosvenor T. Optometria. Wydawnictwo Elesevier Urban & Partner. Wrocław 2011
  • [2] Gunter K. von Noorden. Atlas of Strabismus, ed 4. St Louis, Mosby–Year Book, 1983.
 
 

Udostępnij: