Choroby cywilizacyjne to globalnie występujące, powszechne choroby, do których wystąpienia lub rozprzestrzenienia przyczynił się postęp współczesnej cywilizacji. Coraz większe uprzemysłowienie, urbanizacja, degradacja środowiska oraz prowadzony tryb życia wywołuje negatywne skutki dla zdrowia i życia. Głównymi przyczynami występowania chorób cywilizacyjnych są:
Choroby cywilizacyjne to nie tylko powszechnie występujące schorzenia. To także przyczyny ponad 80% wszystkich zgonów. Do grupy chorób cywilizacyjnych zalicza się m.in.:
Konsekwencją nieprawidłowego odżywiania i małej aktywności fizycznej jest otyłość, która dwukrotnie zwiększa ryzyko utraty wzroku związane z zaćmą lub degeneracją plamki żółtej. Otyłość to zaburzenie przemiany materii prowadzące do nadmiernego odkładania się tłuszczu, głównie w tkance podskórnej, niekiedy też otłuszczenie serca, jelit i innych narządów.
Z nadmierną wagą związane jest częste występowanie schorzeń mających duży wpływ na nasz wzrok. Należą do nich:
Cukrzyca to grupa chorób, charakteryzująca się zaburzeniem przemiany węglowodanowej, spowodowanym względnym lub bezwzględnym niedoborem insuliny. Insulina jest hormonem wydzielanym przez trzustkę, którego działanie polega na: obniżaniu poziomu glukozy we krwi poprzez: jej przemianę w tkankach, magazynowaniu glukozy w postaci glikogenu w wątrobie i mięśniach, zwiększeniu syntezy tłuszczów z węglowodanów. Niedobór insuliny powoduje, że u chorych na cukrzycę przewlekłe utrzymuje się podwyższone stężenie glukozy we krwi, dochodzi do zaburzenia przemiany tłuszczowo-białkowej, a także nadmiernego wydalania glukozy z moczem.
Objawami nieleczonej cukrzycy odczuwanymi przez pacjenta są:
Prawidłowe stężenie glukozy we krwi na czczo wynosi od 60 do 100 mg/dl. Stan przedcukrzycowy dotyczy stężenia glukozy w przedziale od 100 do 125 mg/dl. Gdy stężenie glukozy na czczo przekracza wartości 125 mg/dl, mamy do czynienia z cukrzycą. Cukrzycę możemy zdiagnozować na podstawie tzw. testu obciążenia glukozą (jeżeli po 2 godzinach od wypicia 75 g glukozy jej stężenie we krwi przekracza 200 mg/dl). Na ogół cukrzyca jest genetycznie uwarunkowanym zaburzeniem przemiany węglowodanowej, dlatego nazywa się ją cukrzycą pierwotną lub dziedziczną i dzieli na:
Najczęściej występuje cukrzyca typu 2. (około 80–90% przypadków cukrzycy.) Oprócz cukrzycy genetycznie uwarunkowanej występuje cukrzyca niedziedziczna, czyli wtórna, mogąca być następstwem innych chorób, jak np.: zapalenie trzustki, zniszczenie trzustki przez postępującą chorobę nowotworową, a także stosowania leków (np. sterydowych). Szczególną postacią cukrzycy jest cukrzyca w przebiegu ciąży.
W procesie leczenia tej choroby cywilizacyjnej najważniejsze są:
W cukrzycy typu 1. jedyną skuteczną metodą leczenia jest terapia insuliną. W cukrzycy typu 2. stosuje się leki doustne, chociaż bywa też, że sama dieta, aktywność fizyczna i redukcja masy ciała pozwala na odpowiednie obniżenie poziomu glukozy. Spadek wagi - nawet o 5-10% prowadzi do obniżenia poziomu cukru we krwi i pozwala zmniejszyć dawki leków przeciwcukrzycowych, w tym insuliny.
Do najczęstszych powikłań nieleczonej lub leczonej nieskutecznie cukrzycy zalicza się:
Cukrzycowe powikłania w narządzie wzrokowym mogą dotyczyć każdej jego struktury. Głównie jednak obejmują siatkówkę i noszą nazwę retinopatii cukrzycowej. Najważniejszym czynnikiem ryzyka wystąpienia retinopatii cukrzycowej jest czas trwania cukrzycy (każdego typu). Późne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia przyspiesza rozwój retinopatii cukrzycowej.
Rozwój retinopatii cukrzycowej obejmuje trzy stadia:
Mikrotętniaki siatkówkowe w tylnym biegunie w stadium retinopatii cukrzycowej nieproliferacyjnej
Wybroczyny siatkówkowe w stadium retinopatii cukrzycowej nieproliferacyjnej
Ogniska waty w stadium retinopatii cukrzycowej przedproliferacyjnej
Nowe naczynia krwionośne na tarczy w stadium retinopatii cukrzycowej proliferacyjnej
Główną przyczyną pogorszenia ostrości widzenia u osób chorujących na cukrzycę jest obrzęk plamki (makulopatia cukrzycowa), który może rozwijać się w każdej postaci retinopatii cukrzycowej. Przerwanie bariery krew-siatkówka doprowadza do zwiększonej przepuszczalności naczyń i gromadzenia się surowiczego płynu i lipidów w plamce, prowadząc do pogorszenia widzenia. Częstość występowania zależy od stopnia zaawansowania retinopatii, czasu trwania i rodzaju cukrzycy.
Nadciśnienie tętnicze to jedna z najbardziej powszechnych chorób układu krążenia, której mogą towarzyszyć poważne powikłania ze strony narządu wzroku. Prawidłowa wartość ciśnienia tętniczego nie powinna przekraczać 140 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i 90 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego (140/90 mm Hg). Wyróżniamy III stopnie nadciśnienia tętniczego:
Szczególnie groźne jest nadciśnienie złośliwe (łac. hypertonia maligna), które może pojawić się w każdym okresie nieleczonego nadciśnienia pierwotnego jak wtórnego. To ciężka postać nadciśnienia tętniczego przebiegająca z wysokimi wartościami ciśnienia (zazwyczaj 120–140 mm Hg rozkurczowego) i łącząca się z uszkodzeniem małych naczyń w siatkówce i ostrą, szybko postępującą niewydolnością nerek i serca oraz innych narządów. Jest to stan zagrażający życiu, w którym nasilają się objawy chorobowe - ból głowy, zaburzenia snu, ogólne zmęczenie oraz dolegliwości zależne od powikłań: bóle wieńcowe, niewydolność krążenia, zawał serca, udar mózgu, niewydolność nerek, pogorszenie wzroku.
W rozpoznaniu choroby nadciśnieniowej konieczne jest przeprowadzenie:
Zmiany w naczyniach siatkówki spowodowane nadciśnieniem tętniczym, obserwowane na dnie oka, określa się jako retinopatia nadciśnieniowa. Obraz dna oka pozwala określić stopień zaawansowania choroby oraz ocenić skuteczność zastosowanego leczenia. Według Keitha, Wegenera i Barkera zmiany na dnie oka klasyfikujemy na:
Ogniskowe zwężenie tętniczek
Zaawansowana retinopatia nadciśnieniowa
W początkowym stadium rozwoju choroby nadciśnieniowej, retinopatia nadciśnieniowa przebiega bez dostrzeganych przez pacjenta objawów ze strony układu wzrokowego. W miarę postępu nieleczonej choroby nadciśnieniowej może wystąpić znaczne upośledzenie wzroku wywołane krwotokami śródsiatkówkowymi i przedsiatkówkowymi, obrzękiem siatkówki i zamknięciem jej naczyń, zaburzeniem funkcji nerwu wzrokowego. Nieuregulowane nadciśnienie tętnicze może prowadzić także do uszkodzenia innych struktur oka - błony naczyniowej (choroidopatia nadciśnieniowa) i nerwu wzrokowego (neuropatia nadciśnieniowa)
Groźnymi powikłaniami nadciśnienia tętniczego są: zakrzep żyły środkowej siatkówki oraz zator tętnicy środkowej siatkówki, prowadzące często do trwałego i niemożliwego do wyleczenia upośledzenia wzroku. Innym możliwym powikłaniem jest zez porażenny i udar mózgu łączący się z pojawieniem znacznych ubytków w polu widzenia, będących skutkiem uszkodzenia drogi wzrokowej lub ośrodka wzrokowego. W leczeniu nadciśnienia tętniczego, oprócz terapii farmakologicznej (ściśle prowadzonej pod nadzorem specjalisty), istotne jest również:
Według przeprowadzonych badań, w 52% walka z chorobami cywilizacyjnym zależy od stylu życia, w dalszej kolejności od: środowiska, genetyki i zastosowanego leczenia. Na to jaki prowadzimy styl życia mamy bardzo duży wpływ. Wprowadzając nawet niewielkie zmiany możemy znaczne zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób cywilizacyjnych poprzez:
Artykuł powstał w oparciu o publikacje naukowe i stanowi integralną część Poradnika Optometrysty. Masz problemy ze wzrokiem? Skontaktuj się z naszym zespołem optometrystów lub poradź się swojego okulisty. Zagadnienia prezentowane w artykule, szczególnie w przypadku problemów ze wzrokiem, należy skonsultować ze specjalistą.
Realizacja - zespół optometrystów Szkla.com.
źródła informacji:
źródło zdjęć: