Choroby cywilizacyjne a wzrok

Choroby cywilizacyjne to globalnie występujące, powszechne choroby, do których wystąpienia lub rozprzestrzenienia przyczynił się postęp współczesnej cywilizacji. Coraz większe uprzemysłowienie, urbanizacja, degradacja środowiska oraz prowadzony tryb życia wywołuje negatywne skutki dla zdrowia i życia. Głównymi przyczynami występowania chorób cywilizacyjnych są:

• nieprawidłowe odżywianie,
• mała aktywność fizyczna,
• palenie papierosów,
• nadmierne tempo życia, (będące podłożem stanów nerwicowych i zaburzeń neurowegetatywnych).

Choroby cywilizacyjne to nie tylko powszechnie występujące schorzenia. To także przyczyny ponad 80% wszystkich zgonów. Do grupy chorób cywilizacyjnych zalicza się m.in.:

• cukrzyca,
• choroby sercowo-naczyniowe (nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, choroba wieńcowa, zawał serca),
• choroby układu oddechowego,
• otyłość,
• nowotwory,
• osteoporoza,
• choroby przewodu pokarmowego,
• alergie,
• problemy psychologiczne,
• choroby zakaźne.

Konsekwencją nieprawidłowego odżywiania i małej aktywności fizycznej jest otyłość, która dwukrotnie zwiększa ryzyko utraty wzroku związane z zaćmą lub degeneracją plamki żółtej. Otyłość to zaburzenie przemiany materii prowadzące do nadmiernego odkładania się tłuszczu, głównie w tkance podskórnej, niekiedy też otłuszczenie serca, jelit i innych narządów.

Z nadmierną wagą związane jest częste występowanie schorzeń mających duży wpływ na nasz wzrok. Należą do nich:

• cukrzyca- 80-90% pacjentów stanowią osoby otyłe.
• nadciśnienie tętnicze - wzrost masy ciała o 20% ośmiokrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia nadciśnienia.

Spis treści:

1. Cukrzyca a wzrok
   • Objawy i rodzaje cukrzycy
   • Leczenie cukrzycy
   • Cukrzyca - powikłania
   • Czym jest retinopatia cukrzycowa?
   • Pozostałe powikłania cukrzycowe
2. Nadciśnienie a wzrok
   • Rodzaje nadciśnienia tętniczego
   • Czym jest retinopatia nadciśnieniowa?
   • Objawy oczne choroby nadciśnieniowej
3. Jak przeciwdziałać chorobom cywilizacyjnym?

Cukrzyca a wzrok

Cukrzyca to grupa chorób, charakteryzująca się zaburzeniem przemiany węglowodanowej, spowodowanym względnym lub bezwzględnym niedoborem insuliny. Insulina jest hormonem wydzielanym przez trzustkę, którego działanie polega na: obniżaniu poziomu glukozy we krwi poprzez: jej przemianę w tkankach, magazynowaniu glukozy w postaci glikogenu w wątrobie i mięśniach, zwiększeniu syntezy tłuszczów z węglowodanów. Niedobór insuliny powoduje, że u chorych na cukrzycę przewlekłe utrzymuje się podwyższone stężenie glukozy we krwi, dochodzi do zaburzenia przemiany tłuszczowo-białkowej, a także nadmiernego wydalania glukozy z moczem.

Objawy i rodzaje cukrzycy

Objawami nieleczonej cukrzycy odczuwanymi przez pacjenta są:

• silne pragnienie,
• częste oddawanie moczu,
• swędzenie skóry i jej zmiany zapalne,
• chudnięcie przy zwiększonym apetycie,
• ogólne osłabienie,
• pogorszenie ostrości wzroku.

Prawidłowe stężenie glukozy we krwi na czczo wynosi od 60 do 100 mg/dl. Stan przedcukrzycowy dotyczy stężenia glukozy w przedziale od 100 do 125 mg/dl. Gdy stężenie glukozy na czczo przekracza wartości 125 mg/dl, mamy do czynienia z cukrzycą. Cukrzycę możemy zdiagnozować na podstawie tzw. testu obciążenia glukozą (jeżeli po 2 godzinach od wypicia 75 g glukozy jej stężenie we krwi przekracza 200 mg/dl). Na ogół cukrzyca jest genetycznie uwarunkowanym zaburzeniem przemiany węglowodanowej, dlatego nazywa się ją cukrzycą pierwotną lub dziedziczną i dzieli na:

• cukrzycę typu 1. (insulinozależna lub młodzieńcza),
• cukrzycę typu 2. (insulinozależna, zaczynająca się zwykle po 40. roku życia).

Najczęściej występuje cukrzyca typu 2. (około 80–90% przypadków cukrzycy.) Oprócz cukrzycy genetycznie uwarunkowanej występuje cukrzyca niedziedziczna, czyli wtórna, mogąca być następstwem innych chorób, jak np.: zapalenie trzustki, zniszczenie trzustki przez postępującą chorobę nowotworową, a także stosowania leków (np. sterydowych). Szczególną postacią cukrzycy jest cukrzyca w przebiegu ciąży.

Leczenie cukrzycy

W procesie leczenia tej choroby cywilizacyjnej najważniejsze są:

• wyrównanie zaburzeń metabolicznych (głównie poziomu glukozy, za pomocą insuliny lub doustnych leków przeciwcukrzycowych oraz odpowiedniej diety),
• utrzymanie prawidłowej masy ciała,
• zapobieganie lub opóźnienie wystąpienia powikłań towarzyszących cukrzycy.

W cukrzycy typu 1. jedyną skuteczną metodą leczenia jest terapia insuliną. W cukrzycy typu 2. stosuje się leki doustne, chociaż bywa też, że sama dieta, aktywność fizyczna i redukcja masy ciała pozwala na odpowiednie obniżenie poziomu glukozy. Spadek wagi - nawet o 5-10% prowadzi do obniżenia poziomu cukru we krwi i pozwala zmniejszyć dawki leków przeciwcukrzycowych, w tym insuliny.

Cukrzyca - powikłania

Do najczęstszych powikłań nieleczonej lub leczonej nieskutecznie cukrzycy zalicza się:

• śpiączkę cukrzycową-będąca następstwem głębokich zaburzeń metabolicznych i wysokiego poziomu glukozy we krwi (hiperglikemii),
• miażdżycę i stwardnienie tętnic - prowadzące do zaburzeń ukrwienia naczyń kończyn, serca, nerek i mózgu,
• zakażenia bakteryjne i grzybicze,
• powikłania w układzie wzrokowym.

Czym jest retinopatia cukrzycowa?

Cukrzycowe powikłania w narządzie wzrokowym mogą dotyczyć każdej jego struktury. Głównie jednak obejmują siatkówkę i noszą nazwę retinopatii cukrzycowej. Najważniejszym czynnikiem ryzyka wystąpienia retinopatii cukrzycowej jest czas trwania cukrzycy (każdego typu). Późne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia przyspiesza rozwój retinopatii cukrzycowej.

Rozwój retinopatii cukrzycowej obejmuje trzy stadia:

• stadium retinopatii cukrzycowej nieproliferacyjnej - charakteryzujący się obecnością na dnie oka mikrotętniaków, punktowych lub płomykowatych wybroczyn śródsiatkówkowych oraz wysięków twardych. Mikrotętniaki (mikroaneuryzmaty) to uwypuklenia naczyń włosowatych siatkówki, które są widoczne w postaci czerwonych „kropek” na dnie oka.

   

   

  Mikrotętniaki siatkówkowe w tylnym biegunie w stadium retinopatii cukrzycowej nieproliferacyjnej

  
  Pęknięcia mikrotętniaków powodują, że na siatkówce pojawiają się wybroczyny, które mogą przypominać kształtem „punkciki” lub „płomyki”. Zwiększona przepustowość naczyń krwionośnych powoduje, że do siatkówki przecieka surowica krwi i rozpuszczone w niej substancje lipidowe i proteiny, prowadząc do jej obrzęku i białożóltych wysięków o wyraźnych granicach (wysięki twarde);

   

   

  Wybroczyny siatkówkowe w stadium retinopatii cukrzycowej nieproliferacyjnej

   
• stadium retinopatii cukrzycowej przedproliferacyjnej - do objawów retinopatii cukrzycowej nieproliferacyjnej dołączają wysięki miękkie, śródsiatkówkowe nieprawidłowości naczyniowe, uwidaczniają się zmiany kształtu naczyń żylnych i zwężenie naczyń tętniczych. Wysięki miękkie, wyglądem przypominające „kłębki waty”, są skutkiem zahamowania transportu tzw. aksoplazmy w obrębie włókien nerwowych siatkówki. Pojawiają się w miejscach zawału siatkówki wywołanego zamknięciem tętniczek i niedokrwieniem. Śródsiatkówkowe nieprawidłowości naczyniowe to inaczej przemodelowane naczynia włosowate, które zwykle występują na granicy między obszarami prawidłowej i niedokrwionej siatkówki. Wraz z rozwojem choroby dochodzi do zmiany kształtu naczyń żylnych siatkówki, które ulegają odcinkowemu poszerzeniu i przybierają “paciorkowaty” wygląd;

   

   

  Ogniska waty w stadium retinopatii cukrzycowej przedproliferacyjnej

   
• stadium retinopatii cukrzycowej proliferacyjnej - z powodu niedokrwienia siatkówki tworzą się w oku nowe, nieprawidłowe naczynia krwionośne. Naczynia te mogą pojawiać się na tarczy nerwu wzrokowego lub w innych obszarach siatkówki i oka. Ich ściany są kruche, mają zwiększoną przepuszczalność dla surowicy krwi i rozpuszczonych w niej substancji, łatwo ulegają pęknięciu, co powoduje powstawanie przedsiatkówkowych wylewów krwi i krwotoków do ciała szklistego. Rozwojowi nieprawidłowych naczyń towarzyszy powstawanie kurczliwych włókien i błon na siatkówce oraz na granicy siatkówki i ciała szklistego, które obkurczając się, z czasem pociągają siatkówkę, powodując jej obrzęk, a dalej doprowadzają do trakcyjnego odwarstwienia siatkówki i utraty wzroku. Nieprawidłowe naczynia mogą rozwijać się również w tęczówce i kącie rogówkowo-tęczówkowym, nazywanym kątem przesączania (miejsce odpływu cieczy wodnistej). Zaburzenie równowagi między produkcją, a odpływem cieczy wodnistej prowadzi do wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego oraz rozwoju tzw. jaskry neowaskularnej.

   

   

  Nowe naczynia krwionośne na tarczy w stadium retinopatii cukrzycowej proliferacyjnej

   

Główną przyczyną pogorszenia ostrości widzenia u osób chorujących na cukrzycę jest obrzęk plamki (makulopatia cukrzycowa), który może rozwijać się w każdej postaci retinopatii cukrzycowej. Przerwanie bariery krew-siatkówka doprowadza do zwiększonej przepuszczalności naczyń i gromadzenia się surowiczego płynu i lipidów w plamce, prowadząc do pogorszenia widzenia. Częstość występowania zależy od stopnia zaawansowania retinopatii, czasu trwania i rodzaju cukrzycy.

W powikłaniach cukrzycowych mogą wystąpić również:

• wahania ostrości widzenia - będące rezultatem nienormowanego poziomu glukozy we krwi,
• zaburzenia akomodacji – wcześniejsze występowanie prezbiopii,
• zaburzenia filmu łzowego i nabłonka rogówki - suche oko, skłonność do nawracających erozji rogówki i zapaleń, rogówki,
• zwiększona predyspozycja do rozwoju zaćmy - występuje wcześniej i częściej niż u osób niechorujących na cukrzycę,
• zaburzenia tęczówkowe - w szczególności neowaskularyzacja tęczówki (tzw. rubeoza tęczówki),
• zwiększona predyspozycja do występowania zeza porażennego - wywołana niedowładem mięśni zewnętrznych oka,
• nawracające zapalenia brzegów powiek, jęczmienie, gradówki.

Nadciśnienie a wzrok

Nadciśnienie tętnicze to jedna z najbardziej powszechnych chorób układu krążenia, której mogą towarzyszyć poważne powikłania ze strony narządu wzroku. Prawidłowa wartość ciśnienia tętniczego nie powinna przekraczać 140 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i 90 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego (140/90 mm Hg). Wyróżniamy III stopnie nadciśnienia tętniczego:

• I stopień: 140-159/90-99 mm Hg
• II stopień: 160-179/100-109 mm Hg
• III stopień: ≥180/≥110 mm Hg

Nadciśnienie tętnicze dzielimy na:

• pierwotne - inaczej nazywane nadciśnieniem samoistnym lub chorobą nadciśnieniową. Stanowi ok. 90% przypadków nadciśnienia tętniczego. Zwykle ujawnia się między 30 a 40 rokiem życia, częściej u kobiet. We wczesnym stadium choroby pacjenci nie odczuwają żadnych dolegliwości. Z czasem jednak zaczynają odczuwać: bóle i zawroty głowy, nadpobudliwość nerwową, przyspieszone bicie serca, bezsenność. Mechanizm jego rozwoju nie jest jasny. Do czynników sprawczych zalicza się: uwarunkowania genetyczne, czynniki hormonalne i psychoemocjonalne. Rozwój nieleczonej choroby nadciśnieniowej można podzielić na 4 okresy:
  • nadciśnienie tętnicze chwiejne - podwyższone ciśnienie tętnicze występuje tylko w sytuacjach np. wzmożonego napięcia nerwowego, stresu;
  • nadciśnienie tętnicze utrwalone bez zmian narządowych - z początkowymi zmianami na dnie oka;
  • nadciśnienie tętnicze utrwalone z przerostem lewej komory serca - wraz ze zmianami na dnie oka;
  • nadciśnienie tętnicze utrwalone ze zmianami w wielu narządach - dotyczą głównie: serca (niewydolność lewokomorowa, choroba wieńcowa, zawał), mózgu (porażenie nerwów czaszkowych, udar), nerek (niewydolność nerek) i oczu.
• wtórne - będące następstwem innych chorób jak np.: niewydolność nerek, zwężenie tętnic nerkowych, cukrzyca, zwężenie aorty, a także stosowania niektórych leków np. sterydowych.

Szczególnie groźne jest nadciśnienie złośliwe (łac. hypertonia maligna), które może pojawić się w każdym okresie nieleczonego nadciśnienia pierwotnego jak wtórnego. To ciężka postać nadciśnienia tętniczego przebiegająca z wysokimi wartościami ciśnienia (zazwyczaj 120–140 mm Hg rozkurczowego) i łącząca się z uszkodzeniem małych naczyń w siatkówce i ostrą, szybko postępującą niewydolnością nerek i serca oraz innych narządów. Jest to stan zagrażający życiu, w którym nasilają się objawy chorobowe - ból głowy, zaburzenia snu, ogólne zmęczenie oraz dolegliwości zależne od powikłań: bóle wieńcowe, niewydolność krążenia, zawał serca, udar mózgu, niewydolność nerek, pogorszenie wzroku.

W rozpoznaniu choroby nadciśnieniowej konieczne jest przeprowadzenie:

• dokładnego wywiadu,
• badań laboratoryjnych,
• badanie EKG,
• RTG klatki piersiowej,
• USG nerek,
• badania dna oka.

Czym jest retinopatia nadciśnieniowa?

Zmiany w naczyniach siatkówki spowodowane nadciśnieniem tętniczym, obserwowane na dnie oka, określa się jako retinopatia nadciśnieniowa. Obraz dna oka pozwala określić stopień zaawansowania choroby oraz ocenić skuteczność zastosowanego leczenia. Według Keitha, Wegenera i Barkera zmiany na dnie oka klasyfikujemy na:

• Stopień I - nieznaczne zwężenie naczyń tętniczych.
• Stopień II - zwężenie i stwardnienie tętniczek, powodujące objawy ucisku tętniczo-żylnego na ich skrzyżowaniach.

   

   

  Ogniskowe zwężenie tętniczek

   
• Stopień III - zwężenie i stwardnienie tętniczek oraz krwotoki śródsiatkówkowe, mikrotętniaki, drobne ogniska wysięku i obrzęku tzw. ogniska twarde i „kłębków waty”.

   

   

  Zaawansowana retinopatia nadciśnieniowa

   
• Stopień IV - zwężenie i stwardnienie tętniczek oraz krwotoki śródsiatkówkowe, mikrotętniaki, drobne ogniska wysięku i obrzęku, obrzęk tarczy nerwu wzrokowego – złośliwe nadciśnienie tętnicze.

Objawy oczne choroby nadciśnieniowej

W początkowym stadium rozwoju choroby nadciśnieniowej, retinopatia nadciśnieniowa przebiega bez dostrzeganych przez pacjenta objawów ze strony układu wzrokowego. W miarę postępu nieleczonej choroby nadciśnieniowej może wystąpić znaczne upośledzenie wzroku wywołane krwotokami śródsiatkówkowymi i przedsiatkówkowymi, obrzękiem siatkówki i zamknięciem jej naczyń, zaburzeniem funkcji nerwu wzrokowego. Nieuregulowane nadciśnienie tętnicze może prowadzić także do uszkodzenia innych struktur oka - błony naczyniowej (choroidopatia nadciśnieniowa) i nerwu wzrokowego (neuropatia nadciśnieniowa)

Groźnymi powikłaniami nadciśnienia tętniczego są: zakrzep żyły środkowej siatkówki oraz zator tętnicy środkowej siatkówki, prowadzące często do trwałego i niemożliwego do wyleczenia upośledzenia wzroku. Innym możliwym powikłaniem jest zez porażenny i udar mózgu łączący się z pojawieniem znacznych ubytków w polu widzenia, będących skutkiem uszkodzenia drogi wzrokowej lub ośrodka wzrokowego. W leczeniu nadciśnienia tętniczego, oprócz terapii farmakologicznej (ściśle prowadzonej pod nadzorem specjalisty), istotne jest również:

• zmniejszenie masy ciała (u pacjentów z nadwagą),
• ograniczenie spożywania alkoholu,
• ograniczenie spożywania soli i tłuszczów zwierzęcych, a spożywanie większej ilości warzyw i owoców,
• zwiększenie aktywności ruchowej,
• rzucenie palenia.

Jak przeciwdziałać chorobom cywilizacyjnym?

Według przeprowadzonych badań, w 52% walka z chorobami cywilizacyjnym zależy od stylu życia, w dalszej kolejności od: środowiska, genetyki i zastosowanego leczenia. Na to jaki prowadzimy styl życia mamy bardzo duży wpływ. Wprowadzając nawet niewielkie zmiany możemy znaczne zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób cywilizacyjnych poprzez:

• aktywność fizyczną - co najmniej 3 razy w tygodniu, po minimum 30 minut np. rower, bieganie, szybki marsz, pływanie itp.),
• regularne jedzenie - około 4-5 posiłków dziennie, z równymi odstępami czasowymi (spożywanie produktów naturalnych, nieprzetworzonych, unikanie produktów zawierających cukier, syropy słodzące, konserwanty, częste jedzenie warzyw i owoców a rzadsze mięsa, ograniczenie spożycia soli),
• ograniczenie używek - m.in. alkoholu, papierosów i kawy,
• regularne badania - sprawdzenie poziomu glukozy we krwi, mierzeniu ciśnienia oraz okresowe wykonywanie morfologii.

Czytaj także:

• Świecące soczewki kontaktowe dla diabetyków