Spazm akomodacyjny

Spazm akomodacyjny to przewlekła dysfunkcja mechanizmu akomodacji spowodowana zaburzeniami pracy soczewki wywołanymi nadmiernym kurczeniem się mięśnia rzęskowego. Charakteryzuje się nadmierną konwergencją, zwężeniem źrenic oraz pseudokrótkowzrocznością (tzw. spazm triady bliży: akomodacja, konwergencja, zwężenie źrenicy). Wszystkie elementy triady powinny zachodzić w określonej wzajemnej zależności i być zrównoważone (odpowiednia odpowiedź akomodacyjna i konwergencyjna). W spazmie akomodacji odpowiedź akomodacyjna jest zbyt duża w stosunku do bodźca akomodacyjnego i powoduje zaburzenia widzenia obuocznego.

Spis treści:

1. Przyczyny spazmu akomodacyjnego
2. Spazm akomodacji - objawy
3. Spazm akomodacji - diagnostyka
4. Spazm akomodacji - leczenie
5. Spazm akomodacyjny - słowniczek

Przyczyny spazmu akomodacyjnego:

• chroniczna kompensacja niewyrównanej wady wzroku (nieskorygowana nadwzroczność zmusza oczy do długotrwałej nadmiernej akomodacji, a w konsekwencji prowadzi do problemów z jej poluźnieniem),
• długotrwała praca z bliska,
• porażenie mięśni,
• zaburzenia neurologiczne,
• choroby ogólne,
• choroby okulistyczne, np. zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego,
• guzy móżdżku, przysadki, choroba Malformacja Arnolda Chiariego,
• stany polekowe, np. antycholinoesteraza stosowana do leczenia jaskry,
• zaburzenia psychiczne (trauma).

W większości przypadków przyczyny spazmu mają charakter funkcjonalny.

Spazm akomodacji - objawy

Spazm akomodacyjny objawia się permanentnym i automatycznym skurczem mięśnia rzęskowego i mięśni prostych przyśrodkowych, nieadekwatnym do odległości z jakiej przedmiot jest obserwowany, co w efekcie prowadzi do:

• zamazanego widzenia z daleka i z bliska,
• niemożliwości utrzymania wyraźnego obrazu,
• trudności podczas pracy wzrokowej,
• bólów głowy i oczu,
• objawów wzrokowych:
  • mikroezotropia (mikrozez zbieżny) do bliży,
  • egzoforia dali (zez zbieżny ukryty),
  • eksces akomodacyjny (zwiększenie się zeza zbieżnego podczas patrzenia z bliska),
  • brak lub osłabienie sprawności akomodacji,
  • diplopia patologiczna (dwojenie),
  • zaburzenia abdukcji (odwodzenia),
  • zwężenie źrenicy (miosis).

Dodatkowo w spazmie akomodacji podczas wykonywania badań okulistycznych ma miejsce utrudniająca pomiary duża zmienność widzenia. Uważa się, że w wyniku przedłużającego się wysiłku akomodacyjnego mięsień rzęskowy zwiększa swoje napięcie do takiego punktu, w którym całkowite jego rozluźnienie podczas próby patrzenia w dal staje się niemożliwe. U osób miarowych (nieobarczonych wadą wzroku) spazm akomodacyjny po długotrwałej pracy z bliska może wywoływać pozorną krótkowzroczność, powodując nieostre widzenie dalekie, które ustępuje po kilku minutach. Krótkowzroczność pozorna jest odwracalną postacią krótkowzroczności. Wielkość możliwej do odwrócenia krótkowzroczności pozornej wynosi nie więcej niż ok 1 D. Pomimo że krótkowzroczność może początkowo rozwijać się jako krótkowzroczność pozorna, po upływie określonego czasu stan ten przestaje być odwracalny i ostatecznie prowadzi do wzrostu długości osiowej gałki ocznej.

Spazm akomodacji - diagnostyka

Podejrzewając występowanie spazmu akomodacyjnego konieczne jest przeprowadzenie:

• szczegółowego wywiadu dotyczącego czasu występowania zaburzeń oraz objawów subiektywnych,
• badania okulistycznego z porażeniem akomodacji za pomocą silnie działających środków,
• badań lekarskich, m.in. neurologicznych, internistycznych - w celu wykluczenia chorób pozaokulistycznych,
• badania okulistyczo-ortoptycznego obejmującego:
  • ocenę ostrości wzroku do dali i bliży (z korekcją i bez),
  • badanie refrakcji obiektywnej i subiektywnej,
  • badanie ruchomości gałek ocznych (ruchy w 9 kierunkach, Cover Test do dali i bliży),
  • ocenę widzenia obuocznego – pomiar kąta zeza, ocena fuzji, stereopsji,
  • badanie równowagi sensorycznej (np. test Wortha),
  • badanie akomodacji: amplitudy, sprawności,stosunku AC/A, odpowiedzi akomodacyjnej,
  • badanie konwergencji obiektywnej i subiektywnej.

Spazm akomodacji - leczenie

W leczeniu spazmu akomodacji bardzo istotne jest właściwe określenie jego przyczyn i wykluczenie ewentualnych zmian chorobowych. Konieczne jest korygowanie wad refrakcji, nawet niewielkiej nadwzroczności czy astygmatyzmu lub stosowanie korekcji wspierającej akomodację tylko do bliży.

Bardzo istotna jest też właściwa higiena narządu wzroku i zmiana nieprawidłowych nawyków wzrokowych. Zaleca się:

• stosowanie przerw podczas pracy wzrokowej z bliska stosując zasadę 20-20-20 polegającą na robieniu przerwy od pracy przy komputerze co 20 minut. Podczas niej należy patrzeć na punkt znajdujący się z dala od nas, minimum 6 metrów (20 stóp) przez 20 sekund,
• ograniczenie korzystania z komputera czy oglądania telewizji,
• ruch na świeżym powietrzu,
• terapię ortoptyczną rozluźniającą akomodację, poprawiającą jej sprawność oraz stabilizującą widzenie obuoczne.

Akomodację można ćwiczyć m.in. metodą skokową za pomocą tablic Harta oraz stosując flippery akomodacyjne.

Tablice Harta to plansze (do dali i bliży) z umieszczonymi odpowiednio optotypami. Ćwiczenia z ich zastosowaniem mają na celu przede wszystkim rozwój zdolności do adekwatnego i szybkiego wyszukiwania odpowiednich znaków, ćwiczenia dokładności i sprawności akomodacji. Polegają na czytaniu wskazanych liter naprzemiennie z daleka i bliska, co usprawnia akomodację oraz ruchy sakadowe. Ćwiczenie mogą być wykonywane jedno i obuocznie.
 

Tablice Harta
źródło - Bernell.com

Flippery to dwie pary soczewek sferycznych dodatnich i ujemnych oprawione we wspólnej rączce. Są wykorzystywane w przypadku trudności z dostosowaniem akomodacji., służą do ćwiczeń rozluźniających i napinających akomodację. Mogą być stosowane zarówno jedno i obuocznie. Zaleca się rozpoczęcie ćwiczeń od najsłabszych mocy tj. flipperów +0,50/-0,50 DS.

Flippery akomodacyjne
źródło - Bernell.com

Oprócz zastosowania terapeutycznego flippery, mogą służyć do celów diagnostycznych, głównie do oceny elastyczności akomodacji. Miarą tej sprawności jest ilość cykli (zmian soczewek +/-) na minutę podczas, których osiągnięto wyraźne widzenie. 11 cykli na minutę to sugerowana norma w warunkach widzenia obuocznego. Z uwagi na istnienie wielu rodzajów flipperów (np. pryzmatyczne, anaglificzne) ich zastosowanie może być różnorakie.

Terapia ortoptyczna koncentruje się na usprawnianiu akomodacji i poprawie widzenia obuocznego poprzez zastosowanie różnych instrumentów: bardzo prostych, takich jak np.: dwa długopisy lub dwa palce ustawione jeden za drugim, koraliki na sznurku (tzw. sznurek Brocka) - wykorzystujące zjawisko dwojenia fizjologicznego, służące do ćwiczeń świadomej konwergencji czy dywergencji; poprzez tranglify, wektogramy, filtry barwne, flipery: soczewkowe, pryzmatyczne, polaryzacyjne, barwne, czy różnego rodzaju stereoskopy, cheiroskopy, „linijki aperturowe” itp., aż po programy komputerowe.

Proces leczenia może być długotrwały (od kilku miesięcy do roku) i wymagać niekiedy zastosowania leczenia farmakologicznego (atropinizacja) u pacjentów, u których nie odnotowano poprawy mimo stosowania okularów i odpowiedniej terapii ortoptycznej. Z tego powodu zaleca się by w trakcie leczenia pacjent był pod ścisłą kontrolą lekarza okulisty i ortoptysty (na początku terapii wizyty kontrolne co ok. 1 miesiąc). Bardzo istotne jest też monitorowanie stanu widzenia obuocznego poprzez wykonywanie badań ortoptycznych po każdej serii ćwiczeń.

Spazm akomodacyjny - słowniczek

Akomodacja (nastawność oka) - dostosowuje oko do oglądania przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. Jest to możliwe dzięki zmianie kształtu soczewki. Elastyczna soczewka pod wpływem działania wewnątrzgałkowych mięśni rzęskowych zmienia swój kształt. Gdy patrzymy na bliskie odległości skurcz mięśnia rzęskowego sprawia, że soczewka staje się bardziej wypukła i zwiększa swoją moc optyczną. Patrząc w dal mięsień rzęskowy rozluźnia się, a soczewka staje się bardziej płaska. Zmiana krzywizny soczewki powoduje zmianę jej ogniskowej, co łączy się ze zmianą jej zdolności skupiającej.

Konwergencja - symetryczny zbieżny ruch obu gałek ocznych w płaszczyźnie poziomej, prowadzący do obuocznej fiksacji oglądanego przedmiotu. Inaczej, to zdolność oczu do śledzenia obserwowanego przedmiotu poprzez zmianę położenia gałek ocznych. Dzięki temu zjawisku człowiek może określać swoją odległość od przedmiotu.

Czytaj także:

• Co to jest akomodacja oka?
• Presbiopia. Tajemnicza wada wzroku