Co to jest akomodacja oka?

Akomodacja, inaczej nastawność oka, to proces polegający na dostosowaniu oka do oglądania przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. Jest to możliwe dzięki zmianie kształtu soczewki w wyniku skurczu mięśnia rzęskowego.

   

Soczewka zawieszona jest na wyrastającej z ciała rzęskowego obwódce rzęskowej. Włókna obwódki przyczepiają się do torebki soczewki w okolicy jej równika. Komórki nabłonkowe znajdujące się w okolicy równika soczewki dzielą się przez całe życie i różnicują w nowe włókna soczewki, przez co starsze włókna są spychane do środka, tworząc jądro soczewki; młodsze, mniej zbite włókna, otaczają jądro soczewki, formując korę.

Soczewka wykazuje pewną elastyczność, dzięki czemu może zmieniać swój kształt na mniej lub bardziej kulisty zależnie od siły z jaką włókna obwódki rzęskowej napinają torebkę soczewki. Siła ta jest kontrolowana przez mięsień rzęskowy, który rozluźnia włókna obwódki gdy się kurczy. Wówczas soczewka staje się bardziej kulista i zwiększa swoją moc optyczną (rośnie ilość dioptrii) co umożliwia ostre widzenie blisko położonych przedmiotów. Rozkurcz mięśnia rzęskowego daje odwrotny efekt, prowadzi do spłaszczenia soczewki pozwalającego na ostre widzenie odległych przedmiotów.

 

W przypadku gdy oko nie ma wady refrakcji lub jest ona skorygowana, przedmiot leżący w nieskończoności utworzy ostry obraz na siatkówce bez użycia akomodacji (1). Gdy przedmiot położony jest w odległości np. 40 cm, to wiązka światła wychodząca z tego przedmiotu jest rozbieżna i bez akomodacji zostaje zogniskowana w hipotetycznym punkcie znajdującym się za okiem, a przedmiot widziany jest nieostro (2). Dzięki akomodacji przedmiot blisko położony ogniskowany jest na siatkówce i widziany ostro (3).

 

Zmiany zachodzące podczas akomodacji:

• źrenica się zwęża,
• brzeg źreniczny tęczówki i przednia powierzchnia soczewki przesuwają się do przodu,
• kurczy się mięsień rzęskowy (A),
• mięsień rzęskowy przybliża się do soczewki B),
• rozluźniają się włókna obwódki (C),
• przednia powierzchnia soczewki staje się bardziej wypukła (D),
• tylna powierzchnia soczewki staje się nieco bardziej wypukła,
• w związku z grawitacją soczewka opada w dół,
• naczyniówka przesuwa się do przodu.

 

Zmiany zachodzące podczas akomodacji

 

Wraz z wiekiem zmniejsza się jednak elastyczność soczewki, a co za tym idzie, osłabia się zdolność akomodacji. Pojawiają się trudności w wykonywaniu czynności wymagających ostrego widzenia na bliskie odległości. Proces ten nazywany prezbiopią, zwykle rozpoczyna się ok. 40 roku życia i postępuje aż do wieku 60 – 70 lat, kiedy to oko całkowicie traci zdolność akomodacji, a tym samym możliwość prawidłowego widzenia przedmiotów z bliska.

 

Poza prezbiopią innymi czynnikami zaburzającymi działanie akomodacji mogą być:

• choroby narządu wzroku,
• choroby ogólnoustrojowe,
• przyjmowane leki lub środki farmakologiczne - leki stymulujące układ nerwowy parasympatyczny również silnie stymulują akomodację, wywołując jej nadmierny wzrost oraz zwężenie źrenic. Leki działające na układ sympatyczny hamują akomodację. Dlatego mogą być stosowane w celu złagodzenia symptomów nadmiernej akomodacji wywołanej np. przemęczeniem. Bardzo duży wpływ na akomodację mają też leki stosowane w leczeniu chorób ogólnoustrojowych oraz narkotyczne. Alkohol, marihuana, leki antyhistaminowe, mogą być przyczyną niesprawnej lub niedostatecznej akomodacji, natomiast morfina, sulfonamidy – nadmiernej jej odpowiedzi.

U dzieci osłabiona akomodacja często łączy się z anemią, świnką, grypą, odrą, zapaleniem migdałków, błonicą, czy zatruciem metalami ciężkimi, bądź arszenikiem. U osób dorosłych niedostateczna akomodacja często występuje przy chorobach takich jak: zapalenie mózgu, stwardnienie rozsiane, cukrzyca, dur brzuszny, anemia, malaria, zatrucia, zapalenie zatok, porażenie nerwu twarzowego, chorobie Parkinsona, uszkodzeniach pnia mózgu i szyszynki, oraz w licznych patologiach narządu wzroku (zapalenie tęczówki twardówki, jaskra, itd.).

Nadmierna akomodacja może być wywołana urazami głowy, zapaleniem mózgu, neuralgią nerwu trójdzielnego, a u dzieci dodatkowo grypą, czy zapaleniem opon mózgowych.

 

Typy dysfunkcji akomodacji

Dysfunkcje akomodacji można podzielić na dwie kategorie:

• nadmierna akomodacja - inaczej nazywana spazmem akomodacji. Charakteryzuje się nadmierną konwergencją, zwężeniem źrenic oraz pseudokrótkowzrocznością. Jej główną przyczyną jest nieskorygowana nadwzroczność, zmuszająca oczy do długotrwałej nadmiernej akomodacji, a w konsekwencji do problemów z jej poluźnieniem. Spazm akomodacyjny może być też związany z guzami móżdżku, przysadki, lub występować w chorobie zwanej Malformacją Arnolda Chiariego
• niedostateczna akomodacja – osłabione funkcje akomodacji klasyfikuje się w pięć typów:
  • niesprawna akomodacja - powodująca trudności w szybkim dostosowaniu akomodacji do odległości patrzenia, szczególnie gdy przerzuca się wzrok pomiędzy obiektami umieszczonymi w dali i bliży wzrokowej i odwrotnie,
  • niedostateczna akomodacja - charakteryzuje się osłabioną amplitudą akomodacji w stosunku do wieku i znacznie osłabioną odpowiedź akomodacji, często też oddalony punkt bliski konwergencji. Może pojawić się w wyniku przemęczenia, wyczerpania, niedotlenienia, chorób typu grypa oraz pod wpływem silnego stresu, urazów głowy, stosowania niektórych leków, w stanach zapalnych oka, czy atrofii ciała rzęskowego,
  • męczliwość akomodacji - stan, w którym akomodacja szybko ulega zmęczeniu i pogorszeniu podczas jej używania,
  • ociężałość akomodacyjna - stan, w którym odpowiedź akomodacji pojawia się z pewnym opóźnieniem. Osoby obarczone tym zaburzeniem zazwyczaj wcześniej wchodzą w stan prezbiopii.
  • paraliż akomodacji - zupełny brak odpowiedzi akomodacji przy patrzeniu na jakiekolwiek odległości,
• zbyt wysoki lub zbyt niski współczynnik AC/A (konwergencja akomodacyjna /akomodacja) – przyjmuje się, że wysiłkowi akomodacyjnemu towarzyszy odpowiedni wysiłek konwergencyjny. Nieprawidłowa wartość współczynnika AC/A może wywołać napięcie mechanizmów fuzyjnych prowadząc do astenopii i/lub zeza jawnego.

Najczęściej spotykanym typem zaburzeń jest niesprawność akomodacji oraz niedostateczna akomodacja, którym może towarzyszyć: ból głowy w okolicy oczu, niestabilność ostrości obrazu podczas czytania, okresowe dwojenie obrazu, astenopia, ból oka/oczu, uczucie pieczenia powiek, światłowstręt.

Sposobem na niesprawną i niedostateczną akomodację jest zastosowanie odpowiednio dobranego dodatku do bliży oraz trening wzrokowy poprawiający amplitudę akomodacji i jej sprawność poprzez ćwiczenia typu „przybliżanie” tekstu (push-up) czy zastosowanie flippera akomodacyjnego podczas czytania.

 

Amplitudę akomodacji (AA) oblicza się na podstawie wzoru:

 

A_A = R - 1 / S_X

A_A - amplituda akomodacji

R - refrakcja oka

S_X - punkt bliży [m], położony najbliżej oka widziany wyraźnie

Przyjmuje się, że praca z bliskiej odległości będzie komfortowa, jeśli nie wykorzystuje więcej niż połowy amplitudy akomodacji (do 2,5 dioptrii). Poniższa tabela przedstawia dane na temat zależności amplitudy (szerokości) akomodacji od wieku.

Wiek	Amplituda akomodacji w dioptriach	Akomodacja wykorzystana 50%	Korekcja do bliży na odległość 33 cm
10	14,0	7,0	-
15	12,0	6,0	-
20	10,0	5,0	-
25	8,5	4,25	-
30	7,0	3,5	-
35	5,5	2,75	-
40	4,5	2,25	0,75
45	3,5	1,75	1,25
50	2,5	1,25	1,75
55	1,5	0,75	2,25
60	1	0,5	2,75
70	0	0	3,0

 

Jak ocenić stan akomodacji?

Dysfunkcja akomodacji może być przyczyną wielu dolegliwości wzrokowych negatywnie wpływających na efektywność pracy. Z tego względu każde badanie wzroku, bez względu na wiek pacjenta, powinno zawierać pomiar zdolności akomodacji. Do właściwej oceny stanu akomodacji konieczne jest zbadanie/zmierzenie:

• amplitudy akomodacji,
• sprawności akomodacji,
• odpowiedzi akomodacji,
• w niektórych przypadkach stabilność akomodacji,
• współczynnika AC/A.

 

Przy spadającej akomodacji oczu dobierz soczewki progresywne: