Skąd się biorą wady wzroku?

skąd się biorą wady wzroku

Oko to złożony układ optyczny, który składa się z rogówki, soczewki, cieczy wodnistej i ciała szklistego. Promienie świetlne pochodzące od obserwowanych przedmiotów po przejściu przez ośrodki łamiące oczu padają (w oku miarowym) na siatkówkę, tworząc na niej obraz. Siatkówka jest złożonym układem nerwowym przemieniającym bodziec świetlny na bodziec nerwowy i przesyłający go dalej przez nerwy wzrokowe i szlaki nerwowe do kory mózgowej płata potylicznego. W korze mózgowej dochodzi do oceny i uświadomienia sobie cech obserwowanego przedmiotu, czyli właściwe widzenie. Elementy światłoczułe siatkówki rozłożone są nierównomiernie. Czopki odpowiadające za widzenie w świetle dziennym i widzenie barwne najliczniej zgrupowane są w plamce, głównie w dołku środkowym. Jest to miejsce najwyraźniejszego widzenia. Natomiast pręciki odpowiedzialne za widzenie w świetle nocnym oraz rejestrację ruchu przedmiotów są rozmieszczone na siatkówce bardziej obwodowo.

 
 
  • Przyczyną wad wzroku jest nieprawidłowość w układzie optycznym oka. Jest on wtedy za słaby lub zbyt mocny w stosunku do długości gałki ocznej, co nazywa się wadą refrakcji.
  • Najczęściej występującą wadą wzroku jest krótkowzroczność. Oprócz niej występują nadwzroczność (potocznie dalekowzroczność), astygmatyzm i presbiopia (znana także jako prezbiopia i starczowzroczność).
  • O wystąpieniu wady wzroku świadczą przede wszystkim objawy, które zauważamy samodzielnie: widziany obraz traci ostrość, wzrok szybciej się męczy, a często także pojawia się ból głowy. Pojawienie się wady może jednak potwierdzić wyłącznie okulista lub optometrysta.
  • Jak uniknąć wystąpienia wady wzroku? O tym jak to zrobić w przypadku krótkowzroczności przeczytasz w Postępująca krótkowzroczność - Jak zapobiegać?
 

Spis treści:

  1. Krótkowzroczność
  2. Nadwzroczność
  3. Astygmatyzm
  4. Presbiopia
  5. Jak rozpoznać wadę wzroku?


Kiedy układ optyczny oka jest za słaby lub zbyt mocny w stosunku do długości gałki ocznej mówimy wtedy o wadzie refrakcji (oko niemiarowe). W wadach refrakcji obraz ogniskowany jest przed siatkówką (krótkowzroczność), za siatkówką (nadwzroczność) lub nie ma jednego ogniska (niezborność inaczej nazywana astygmatyzmem). Obraz widziany przez oko niemiarowe jest niewyraźny.

 
układ optyczny oka - oko normalne i niemiarowe
 

Wady wzroku inaczej nazywane wadami refrakcji, najczęściej są skutkiem nieprawidłowej budowy oka.

 

Krótkowzroczność - najczęściej występująca wada wzroku

W krótkowzroczności równoległe promienie świetlne wpadające do oka załamują się nie na lecz przed siatkówką. Powodem tego może być: zbyt duża siła łamiąca rogówki lub soczewki, zbyt długa gałka oczna.

 

Rodzaje krótkowzroczności

 
  • krótkowzroczność osiowa - oś przednio-tylna gałki ocznej jest za długa do siły łamiącej soczewki i rogówki. Związana jest ze wzrostem gałki ocznej u dzieci i młodzieży. Na każdy 1 mm wydłużenia przypada 3 D przyrostu krótkowzroczności.
  • krótkowzroczność soczewkowa - zbyt kulista soczewka w stosunku do długości gałki ocznej. Może być: wrodzona, spowodowana pęcznieniem soczewki, wzrostem jej gęstości w zaćmie początkowej lub cukrzycy, podwichnięciem soczewki po urazie,
  • krótkowzroczność rogówkowa - zbyt kulista rogówka w stosunku do długości gałki ocznej. Może być wrodzona lub spowodowana rozpoczynającym się stożkiem rogówki.

Krótkowzroczność narasta stopniowo do czasu ukończenia wzrostu oka (do ok. 21 r. ż.). Przyspieszony wzrost występuje w okresie dojrzewania, później ulega spowolnieniu. Zwykle wada wzrasta o 1D na rok. Im wcześniej pojawia się krótkowzroczność tym większa może być jej wartość końcowa.

 

Objawy krótkowzroczności

 
  • zamglone widzenia do dali,
  • wyraźne widzenie z bliska,
  • pogorszenie widzenia o zmierzchu i w nocy (z powodu szerszej źrenicy),
  • mrużenie oczu podczas patrzenia na dal,
  • czołowe bóle głowy.

Niepełna korekcja krótkowzroczności powoduje jej szybszy przyrost, co może być spowodowane faktem, że nieostry obraz powstający na siatkówce jest bodźcem do dalszego wydłużania gałki ocznej.

W krótkowzroczności soczewkowej i rogówkowej, nawet przy wysokich jej wartościach nie obserwuje się zmian na dnie oka. Inaczej jest z krótkowzrocznością osiową gdzie dochodzi do rozciągnięcia w biegunie tylnym twardówki, naczyniówki i siatkówki, którego następstwem są zmiany patologiczne siatkówki mogące prowadzić w przypadku wysokiej, postępującej krótkowzroczności do utraty wzroku.

 

Przyczyny krótkowzroczności

 
  • długotrwała, wzmożona praca z bliska (wynika z postępu cywilizacyjnego),
  • predyspozycje genetyczne (duża krótkowzroczność powyżej 8 D jest silnie dziedziczna),
  • etniczne (wśród rasy azjatyckiej występuje większy odsetek krótkowzroczności),
  • czynniki środowiskowe (u osób spędzających mniej czasu na świeżym powietrzu częściej występuje krótkowzroczność),
  • narastająca krótkowzroczności u dorosłych może być pierwszym objawem cukrzycy lub zaćmy,
  • nagłe pojawienie się krótkowzroczności może być spowodowane bocznym uciskiem na gałkę oczną w chorobach oczodołu.
 

Do metod korekcji krótkowzroczności zalicza się zastosowanie okularów wieloogniskowych, soczewek ortokeratologicznych oraz leczenia farmakologicznego, które szczegółowo opisano w Postępująca krótkowzroczność - Jak zapobiegać?.  

 

Nadwzroczność – równoległe promienie ogniskowane za siatkówką

 

Rodzaje nadwzroczności

 
  • nadwzroczność osiowa - zbyt krótka gałka oczna do siły łamiącej soczewki i rogówki,
  • nadwzroczność soczewkowa - zbyt płaska soczewka do siły łamiącej rogówki i do długości gałki ocznej,
  • nadwzroczność rogówkowa - zbyt płaska rogówka do siły łamiącej soczewki i do długości gałki ocznej.
 

Objawy nadwzroczności - zależą od wieku i wielkości wady:

 
  • wada < +3,0 D, wiek <25 r. ż. - objawy mogą nie występować, kompensowanie wady przez akomodację,
  • wada > +3,0 D, wiek <25 r. ż. - dobre widzenie do dali, dobra ostrość do bliży, ale może wymagać większego wysiłku (zbyt duży wysiłek akomodacyjny). Jeżeli akomodacja nie będzie wystarczająca do stałego wyrównywania wady mogą wystąpić:
    • przejściowe zamglenia przy patrzeniu w dal,
    • przejściowe lub stałe zamglenie do bliży,
    • napięcie oczu, bóle głowy, kłopoty z koncentracją szczególnie przy czytaniu,
    • zez akomodacyjny.
  • wiek 25-45 r. .ż. - niewystarczająca akomodacja dla przezwyciężenia nadwzroczności, zamglenie widzenia do bliży, napięcie oczu, bóle głowy, kłopoty z koncentracją szczególnie przy czytaniu,
  • wiek >45 r. ż. - niewystarczająca akomodacja dla przezwyciężenia nadwzroczności, złe widzenie do dali, duże przymglenie widzenia do bliży.

Gdy występuje zez akomodacyjny przepisuje się niemal pełną korekcję nadwzroczności (zwykle mniejszą o 1D by nie hamować naturalnego procesu emetropizacji oka u dzieci i młodzieży). Gdy nie występuje zez akomodacyjny dzieciom nie przepisuje się korekcji jeżeli nie jest ona większa niż 4D.

Pojawiająca się nagle nadwzroczność może być skutkiem uniesienia siatkówki lub uciskiem na biegun tylny przez zmiany rozrostowe w oczodole (osiowe skrócenie gałki ocznej).

 

Astygmatyzm - ogniskowanie w dwóch różnych punktach

W astygmatyzmie równoległe promienie świetlne ogniskowane są w dwóch różnych punktach (ogniskach/przekrojach głównych), przed lub za siatkówką. Przekroje główne to przekroje, w których występuje największa i najmniejsza moc optyczna.

 
bieg promieni świetlnych w oku astygmatycznym
 

Bieg promieni świetlnych w oku astygmatycznym

 

W większości przypadków mamy do czynienia z astygmatyzmem regularnym, w którym przekroje o największej i najmniejszej mocy tworzą ze sobą kąt prosty. Wielkość astygmatyzmu jest różnicą mocy refrakcyjnej pomiędzy dwoma przekrojami głównymi. Astygmatyzm nieregularny występuje dość rzadko i zazwyczaj jest wynikiem urazu lub choroby rogówki (np. stożek rogówki).

Najczęściej rogówka jest bardziej stroma w przekroju pionowym (co powoduje większe załamanie światła) niż poziomym. Stan ten określa się astygmatyzmem prostym, inaczej nazywanym zgodnym z regułą (oś minusowego cylindra bliska lub równa zeru). Gdy rogówka jest bardziej stroma w przekroju poziomym mamy do czynienia z astygmatyzmem odwrotnym, inaczej nazywanym przeciwnym regule (oś minusowego cylindra bliska lub równa 90 stopni).

Jeżeli położenie dwóch przekrojów głównych odbiega o więcej niż 20-30 stopni od kąta 90 lub 180 stopni, mówimy wtedy o astygmatyzmie skośnym (osie cylindrów między 30-70 i 110-150 stopni).

 

Rodzaje astygmatyzmu

Astygmatyzm w zależności od położenia dwóch linii ogniskowych w stosunku do siatkówki dzielimy na:

 
  • astygmatyzm zwykły krótkowzroczny (jedna linia ogniskowa znajduje się na siatkówce, druga przed siatkówką) lub nadwzroczny (jedna linia ogniskowa znajduje się na siatkówce, druga za siatkówką),
    astygmatyzm zwykły krótkowzroczny i nadwzroczny
  • astygmatyzm złożony krótkowzroczny (obydwie linie ogniskowe znajdują się przed siatkówką) lub nadwzroczny (obydwie linie ogniskowe znajdują się za siatkówką),
    astygmatyzm złożony krótkowzroczny i nadwzroczny
  • astygmatyzm mieszany (jedna z linii ogniskowych znajduje się przed siatkówką, a druga za nią)
    astygmatyzm mieszany
  Pełny opis rodzajów astygmatyzmu w naszym kolejnym artykule w Poradniku optometrysty - "Co to jest astygmatyzm?".    

Objawy astygmatyzmu

 
  • zamglone widzenie do dali i bliży,
  • linie pionowe mogą wydawać się wyraźniejsze od poziomych lub odwrotnie,
  • mrużenie oczu by widzieć wyraźniej,
  • uczucie zmęczenia oczu, łzawienie,
  • czołowe bóle głowy.
 

Przyczyny astygmatyzmu

 
  • predyspozycje genetyczne (dziedziczność),
  • uraz soczewki lub rogówki,
  • cukrzyca.
 

Presbiopia - stopniowa utrata akomodacji oka

Presbiopia (inaczej nazywana starczowzrocznością) to brak zdolności oka do widzenia z bliskiej odległości - oko z wiekiem stopniowo traci zdolność prawidłowego ogniskowania, wyostrzania na siatkówce obrazów przedmiotów znajdujących się blisko.

ogniskowanie obrazu przedmiotu
 

Ogniskowanie obrazu przedmiotu: a - odległy przedmiot przy rozluźnionej akomodacji, b - bliski przedmiot przy braku lub za słabej akomodacji (ognisko za siatkówką), c - bliski przedmiot przy włączonej akomodacji.

 

Objawy presbiopii

 
  • zmęczenie, bóle głowy przy dłuższej pracy z bliska,
  • trudności w czytaniu drobnego druku,
  • konieczność zwiększania oświetlenia podczas czytania, pracy z bliska,
  • oddalanie tekstu by widzieć go lepiej,
  • problemy z koncentrowaniem wzroku na przedmiotach znajdujących się blisko,
  • częste mruganie.
 

Wystąpienie objawów presbiopii może przyspieszać:

 
  • długotrwała praca przy komputerze (dlatego warto robić sobie przerwy w pracy, relaksować oczy spoglądając co jakiś czas w dal oraz stosować okulary z powłokami zabezpieczającymi przed promieniowaniem elektromagnetycznym emitowanym przez monitory,
  • stosowanie leków antydepresyjnych, przeciwhistaminowych, nadużywanie alkoholu również może przyspieszyć objawy presbiopii,
  • cukrzyca, szczególnie źle kontrolowana powodując szybsze starzenie się soczewki.
 

Przyczyny presbiopii:

 
  • zmniejszenie elastyczności soczewki oka,
  • zaburzenia akomodacji,

Są one wynikiem naturalnego procesu starzenia. Akomodacja (nastawność oka), dostosowuje oko do oglądania przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. Jest to możliwe dzięki zmianie kształtu soczewki. Elastyczna soczewka pod wpływem działania wewnątrzgałkowych mięśni rzęskowych zmienia swój kształt. Gdy patrzymy na bliskie odległości skurcz mięśnia rzęskowego sprawia, że soczewka staje się bardziej wypukła i zwiększa swoją moc optyczną. Patrząc w dal mięsień rzęskowy rozluźnia się, a soczewka staje się bardziej płaska. Zmiana krzywizny soczewki powoduje zmianę jej ogniskowej, co łączy się ze zmianą jej zdolności skupiającej.

Z wiekiem soczewka robi się coraz twardsza, grubsza i mniej elastyczna, zmniejszając tym samym zdolność do uwypuklania i spłaszczania. Proces ten zwykle rozpoczyna się ok. 40 roku życia i postępuje aż do wieku 60 – 65 lat, kiedy to oko całkowicie traci zdolność akomodacji, a tym samym możliwość prawidłowego widzenia przedmiotów z bliska. Presbiopia dotyczy każdego, bez względu na to czy jest się krótkowidzem, dalekowidzem czy też wcześniej nie miało się problemów z widzeniem. Więcej o naturze presbiopii, jej zależności z wadami wzroku, objawach i metodach korekcji w Presbiopia. Tajemnicza wada wzroku.

 

Jak rozpoznać wadę wzroku?

Objawy, które mogą świadczyć o wadzie wzroku:

  • częste mrużenie, przecieranie oczu, pieczenie oczu,
  • obraz widziany na ekranie komputera traci ostrość,
  • kłopoty z odczytywaniem numeru autobusu lub tablic z adresem,
  • szybkie zmęczenie przy oglądaniu telewizji,
  • zawroty głowy, problemy z koncentracją,
  • znużenie po przeczytaniu kilku stron książki,
  • częste bóle głowy, migreny o ostrym przebiegu,
  • zmniejszenie kontrastu postrzeganego obrazu,
  • patrząc na obraz widoczne skrzywienie linii pionowych lub poziomych,
  • przechylanie głowy podczas patrzenia na dany obiekt,
  • oddalanie dłoni/tekstu podczas czytania,
  • przybliżanie do oczu czytanego tekstu, przybliżanie do telewizora.
 

Opracowanie:

 

Artykuł powstał w oparciu o publikacje naukowe i stanowi integralną część Poradnika Optometrysty. Masz problemy ze wzrokiem? Skontaktuj się z naszym zespołem optometrystów lub poradź się swojego okulisty. Zagadnienia prezentowane w artykule, szczególnie w przypadku problemów ze wzrokiem, należy skonsultować ze specjalistą.

Realizacja - zespół optometrystów KODANO Optyk

źródła informacji:

  • [1] Grosvenor T. Optometria. Wydawnictwo Elesevier Urban & Partner. Wrocław 2011
  • [2] Styszyński A. Korekcja wad wzroku - procedury badania refrakcji. α-medica press. 2007

źródła zdjęć:

  • [1] Grosvenor T. Optometria. Wydawnictwo Elesevier Urban & Partner. Wrocław 2011
  • [2] Megapedia.pl
 
 

Udostępnij: