Słownik pojęć optycznych

Aberracja sferyczna

Aberracja sferyczna to cecha soczewki, obiektywu, zwierciadła, czy układu optycznego, która polega na ogniskowaniu się promieni świetlnych w różnych odległościach od obserwowanego przedmiotu. Promienie świetlne nie skupiają się w odpowiednim miejscu, przez co widziany obraz jest rozmazany i zniekształcony.

Aberracja chromatyczna

Zjawisko optyczne, które polega na ogniskowaniu się promieni światła w różnych punktach, co powoduje rozszczepienie się światła. Wówczas wokół ciemnych przedmiotów mogą być widziane pomarańczowo-niebieskie obwódki.

Acanthamoeba

Acanthamoeba to rodzaj ameb, powszechnie występujące w wilgotnych glebach, wodzie słodkiej i słonej oraz w powietrzu w postaci cyst i trofozoitów. Mogą być pasożytami człowieka i wywoływać chorobę zwaną akantamebozą.

Akantameboza

Choroba pasożytnicza wywołana Acanthamoebą, która występuje pod różnymi postaciami takimi jak zapalenie płuc, przewlekłe ziarniniakowe zapalenie mózgu lub pełzakowe zapalenie rogówki. Choroba występuje rzadko, a do zakażenia dochodzi poprzez jamę nosowo-gardłową, uszkodzoną skórę, czy rogówkę.

Achromatopsja

Genetycznie uwarunkowana wada widzenia, która objawia się całkowitą ślepotą barw. Towarzyszyć mogą temu światłowstręt, oczopląs, czy obniżona ostrość wzroku. Przyczyną achromatopsji jest nieprawidłowe działanie lub ograniczona ilość czopków, czyli struktury umiejscowione na siatkówce oko absorbujące określony zakres fal. Achromatopsja może być nabyta w wyniku różnego rodzaju uszkodzeń np. siatkówki, czy chorób. Nie ma leku na schorzenie, jednak można łagodzić objawy poprzez korzystanie z barwionych soczewek kontaktowych, bądź okularów z medycznym filtrem oraz pomocy optycznych takich jak: lupy powiększające, monokulary.

ADD

Addycja oznaczana skrótem - Add, to potocznie nazywany “dodatek do czytania” umożliwiający ostre i wyraźne widzenie na odległości z bliska.

Agnozja wzrokowa

Agnozja wzrokowa to schorzenie polegające na niezdolności do rozpoznawania obiektów/przedmiotów przy pomocy narządu wzroku, pomimo prawidłowego rozwoju intelektualnego i jakichkolwiek braków sensorycznych deficytów. Najczęściej pojawia się nagle. Przyczyną takiego stanu jest uszkodzenie płatów potylicznych mózgu. Wyróżnia się agnozję asocjacyjną, percepcyjną oraz wzrokowo-przestrzenną.

Akomodacja

Przystosowanie się oka do wyraźnego widzenia przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach poprzez zmianę kształtu soczewki lub zmianę jej odległości od siatkówki. Mechanizm zmiany kształtu soczewki jest możliwy dzięki mięśniom rzęskowym, które rozluźniają lub napinają się powodując spłaszczenie lub uwypuklenie soczewki.

Albinizm (bielactwo) oczno-skórny

Albinizm to uwarunkowany genetycznie brak (lub niedobór) barwnika melaniny, przez co skóra i włosy są bardzo jasne, a tęczówki jasnoniebieskie. Bielactwo dotyczy oczu, włosów, skóry, rzęs, brwi, ale występuje również postać jedynie oczna, w której kolor skóry i włosów jest prawidłowy, lecz brakuje barwnika w tęczówkach oczu. We wszystkich postaciach występuje osłabiona ostrość wzroku spowodowana nieprawidłowościami centralnej części siatkówki. Z tego powodu dość często występuje również oczopląs i światłowstręt.

Amblyopia (Ambliopia)

Inaczej zwana „leniwe oko”. Choroba ta polega na osłabieniu widzenia w jednym oku. Przyczyną amblyopii jest zez lub znaczna różnica mocy optycznej oczu. Leczenie jej odbywa się poprzez zasłanianie zdrowego oka, co zmusza do pracy „leniwe oko”.  

Aniridia

Wrodzony, całkowity lub częściowy brak tęczówki w obydwóch oczach. Przyczyną mogą być zaburzenia rozwojowe pojawiające się między 13 a 26 tygodniem życia płodowego. Z powodu braku tęczówki, do oka wnika zbyt duża ilość światła, co powoduje mrużenie oczu, światłowstręt, słabą ostrość wzroku i oczopląs.

Anizeikonia

Różnica w wielkości lub kształcie obrazów siatkówkowych powstających w obu oczach, zwykle towarzysząca różnowzroczności lub astygmatyzmowi.

Anizokoria

Jest to objaw polegający na różnicy w szerokości źrenic między lewym, a prawym okiem. Przyczyną może być ostry atak jaskry, zastosowanie leków farmaceutycznych, zespół Hornera, czy obrzęku mózgu. Możliwe jest również wywołanie anizokorii lekami - przez zakropienie tylko jednego oka kroplami rozszerzającymi źrenicę. Spontaniczne występowanie anizokorii wymaga badania lekarskiego w celu ustalenia, która źrenica jest patologicznie zwężona lub poszerzona i dlaczego.

Anizometropia (różnowzroczność)

Anizometropia inaczej różnowzroczność to wada wzroku, gdzie jedno oko ma inną wadę refrakcji niż drugie i występuje między nimi różnica w stopniu korekcji o więcej niż 2 dioptrie. Możliwe jest, że jedno oko jest nadwzroczne a drugie krótkowzroczne lub mają wady refrakcji o znacznej różnicy w nasileniu, jak i również, że jedno oko tworzy prawidłowy obraz, a tylko drugie ma wadę. Mózg przy dużej różnicy mocy między oczami nie jest w stanie połączyć obrazów i występuje niewyraźne widzenie, a nawet niedowidzenie na oko objęte większą korekcją. Do korekcji anizometropii najwygodniejszą metodą jest stosowanie soczewek kontaktowych.

Astenopia

Uczucie zmęczenia oczu, które może być wywołane długotrwałą pracą z bliskich odległości, niewyrównaną wadą refrakcji, ogólnym zmęczeniem organizmu, dużą ekspozycją na światło. Zazwyczaj objawia się bólem, pieczeniem oczu, niewyraźnym lub podwójnym widzeniem.

Astygmatyzm

Jest to wada układu optycznego spowodowana tym, że promienie światła padające w dwóch prostopadłych płaszczyznach, ogniskowane są w różnych punktach na siatkówce oka, co powoduje nieostry i zniekształcony obraz. Istnieją dwa rodzaje astygmatyzmu: astygmatyzm regularny i nieregularny. Pierwszy występuje, gdy oko ma dwie prostopadłe osie optyczne o różnej mocy. Astygmatyzm nieregularny charakteryzuje się tym, że oko posiada wiele osi optycznych, może być spowodowany nieregularną krzywizną rogówki. Astygmatyzm koryguje się cylindrycznymi soczewkami okularowymi lub torycznymi soczewkami kontaktowymi.

Atrofia nerwu wzrokowego

Atrofia nerwu wzrokowego, czyli zanik nerwu wzrokowego związany jest z uszkodzeniem włókien nerwowych siatkówki, pasma wzrokowego oraz nerwu wzrokowego. Przyczyną mogą być m.in. niektóre wrodzone choroby układu nerwowego, ucisk na nerw wzrokowy poprzez guz, zmiany niedokrwienne, urazy, zatrucie alkoholem metylowym, jak i zapalenie nerwu wzrokowego. Dosyć często atrofia dotyczy tylko jednego oka, jednak może występować w obu. Początkowym objawem jest ból gałki ocznej, zaburzenia widzenia barw, niewyraźne widzenie, spadek poczucia kontrastu.

Atropina

Substancja występująca naturalnie, jako alkaloid. Uzyskiwana jest z wilczej jagody lub lulka czarnego. W okulistyce spotykana jest w formie kropli do oczu. Działa blokująco na receptory muskarynowe, co powoduje rozkurczenie mięśni rzęskowych, upośledza ostrość wzroku i rozszerza źrenicę. Najczęściej w okulistyce służy do przeprowadzenia badania refrakcji u dzieci lub w podczas zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego.

BC

BC to skrót określający wartość krzywizny (stopnia wypukłości) w soczewkach kontaktowych i dotyczy właściwego wyprofilowania soczewki oraz dopasowania jej do oka.

Bielmo

Bielmo to choroba wzroku, charakteryzująca się zmętnieniem rogówki oka, którego konsekwencją jest duże upośledzenie widzenia a czasem utrata wzroku. Przyczyną jego powstania są schorzenia rogówki lub uraz mechaniczny oka. Bielmo usuwane jest chirurgicznie a w niektórych przypadkach niezbędny jest przeszczep rogówki oka.

Biomikroskop (lampa szczelinowa)

Urządzenie służące do dokładnego oglądania tkanek oka, szczególne odcinka przedniego oka, wykorzystujące silne źródło światła zogniskowanego, ze szczeliną o zmiennej szerokości i wysokości, oraz mikroskopem obuocznym wyposażonym w różne powiększenia.

Blefarospazm

Blefarospazm, czyli kurcz powiek, spowodowany jest skurczem mięśnia okrężnego oka. Zależnie od stopnia nasilenia kurczu powiek, występują różne objawy - od nasilonego mrugania aż do ślepoty, wynikającej z niemożności otworzenia powiek. Objawy nasilają się w jasnym oświetleniu, podczas prowadzenia samochodu, czytania książek, oglądania telewizji. Kurcz powiek jest jedną z postaci dystonii. Mogą temu towarzyszyć skurcze innych mięśni. Diagnostyką i leczeniem dystonii zajmują się głównie lekarze neurolodzy.

Błona Bowmana

Blaszka graniczna przednia rogówki to druga warstwa rogówki, inaczej nazywana jest błoną Bowmana. Składa się z bardzo drobnej, nieuporządkowanej sieci włókien kolagenowych. W miejscu jej uszkodzenia powstaje włóknista tkanka bliznowata powodująca trwałe zmętnienie.

Błona Descemeta

Blaszka graniczna tylna rogówki, nazywana błoną Descemeta zbudowana jest z siateczki włókien kolagenowych. Charakteryzuje się cienką warstwą oraz zdolnością do regeneracji.

Brodawczak spojówki

Brodawczaki spojówki to łagodne zmiany wywołane przez wirusa brodawczaka - HPV, które mogą być uszypułowane lub płaskie. Zazwyczaj są to zmiany o lśniącej powierzchni, nie nachodzące na rogówkę i nie zaburzają procesu widzenia. Niewielkie brodawczaki spojówkowe zwykle nie wywołują objawów, lecz stanowią problem kosmetyczny. Większe brodawczaki mogą z kolei powodować uczucie drażnienia pod powieką i łzawienie. Brodawczaki mogą występować również na skórze (głównie twarzy - na powiekach, czole, skroniach).

Choroba Stargardta

Choroba Stargardta, inaczej dystrofia Stargardta, jest to genetycznie uwarunkowana choroba siatkówki. Pojawia się około 8-12 r.ż. i objawia się postępującym obniżeniem ostrości widzenia, z powodu zaniku fotoreceptorów w plamce siatkówki (miejscu odpowiadającym za najwyraźniejsze widzenie) oraz zaburzeniami w rozpoznawaniu barw. Nie powoduje całkowitej ślepoty, a widzenie peryferyjne jest zachowane. Choroby nie da się wyleczyć, natomiast po pewnym czasie zmiany degeneracyjne plamki już nie postępują i zastosowanie odpowiedniej korekcji wzroku pozwala na zadowalające widzenie.

Ciało rzęskowe

Część błony naczyniowej, która położona jest pomiędzy tęczówką a naczyniówką. W budowie można wyróżnić: wyrostki rzęskowe, mięśnie rzęskowe. Ciało rzęskowe uczestniczy w procesie akomodacji, wytwarzaniu płynu wewnątrzgałkowego oraz utrzymuje soczewkę w odpowiedniej pozycji.

Ciało szkliste

Przezroczysta, bezbarwna struktura przypominająca żel, która wypełnia tylny odcinek gałki ocznej. Przylega bezpośrednio do siatkówki, chroniąc ją przed uszkodzeniami. W 95% ciało szkliste składa się z wody, a pozostałe 5% stanowią kwas hialuronowy i włókna kolagenowe.

Ciecz wodnista

Przezroczysty, wodnisty płyn, który wypełnia komorę przednią i tylną oka. Wytwarzana się w tylnej części gałki ocznej, a dokładniej przez ciało rzęskowe. Ciecz wodnista rozprowadza substancje odżywcze do struktur gałki ocznej, jak i odprowadza produkty przemiany materii. Prawie w 98% składa się z wody.

Ciśnienie śródgałkowe

Ciśnienie śródgałkowe inaczej wewnątrzgałkowe jest to ciśnienie, jakie wnętrze gałki ocznej wywiera na rogówkę i twardówkę. Prawidłowe ciśnienie wynosi 10-21 mmHg i waha się w trakcie dnia nawet do 5 mmHg (najwyższe wartości zazwyczaj są po obudzeniu się). Za ciśnienie wewnątrzgałkowe odpowiada ilość cieczy wodnistej. Zaburzenia równowagi między produkcją cieczy wodnistej przez nabłonek ciała rzęskowego a jego odpływem w kącie przesączania mogą prowadzić do hipotonii lub nadciśnienia ocznego. Do badania ciśnienia wewnątrzgałkowego służy tonometr.

Coloboma

Jest to wada wrodzona, która objawia się rozszczepieniem różnych struktur oka. Rozróżniamy kilka rodzajów coloboma: rozszczep tęczówki, rozszczep siatkówki, rozszczep soczewki, rozszczep nerwu wzrokowego oraz rozszczep powieki. Coloboma może występować zarówno jako wada wrodzona izolowana (częściej), jak i w zespole z innymi wadami wrodzonymi. Objawy coloboma są różne i zależą od lokalizacji wady - np. coloboma powieki będzie widoczna jako wada lub brak jednej z powiek, natomiast coloboma tęczówki będzie powodowała wygląd źrenicy jak u kota (tzw. zespół kociego oka).

Cover Test

Test naprzemiennego zasłaniania i odkrywania oczu, wykonywany jest w celu wykrycia zeza jawnego (heterotropii) i zeza ukrytego (heteroforii). Podczas badania pacjent patrzy na niewielki przedmiot, a specjalista zakrywa naprzemiennie jedno lub drugie oko, obserwując ruch gałek ocznych. Zakrycie lub odsłonięcie oka może spowodować ruch drugiego oka, co świadczy o nieprawidłowościach. Badanie wykonuje się zarówno u dorosłych, jak i dzieci.

Cykloplegia

Porażenie akomodacji - cykloplegia, to stan uzyskany po zastosowaniu środków porażających mięsień zwieracza źrenicy oraz mięśnia rzęskowego. Powoduje zarówno rozszerzenie źrenicy, jak i porażenie akomodacji. Cykloplegia jest wywoływana podczas badania okulistycznego. Po pierwsze rozszerzenie źrenicy ułatwia badanie dna oka. Po drugie, akomodacja zostaje zniesiona i można lepiej zbadać wadę wzroku (szczególnie u dzieci, soczewki mają szeroki zakres akomodacji, czym mogą ukrywać wady wzroku).

Cylinder

CYL to skrót określający moc cylindryczną zarówno w soczewkach okularowych oraz kontaktowych. Jest to parametr oznaczający stopień korekcji astygmatyzmu. Wartości te mogą być zarówno dodatnie jak i ujemne.

Cylinder skrzyżowany (cross cylinder)

Specjalna soczewka sfero cylindryczna, zbudowana z dwóch soczewek o takich samych wartościach, ale innych znakach. Służy do wykluczenia lub potwierdzenia występowania astygmatyzmu.

Cysticerkoza (wągrzyca) oka

Wągrzyca to choroba głównie świń, a człowiek zaraża się przypadkowo, przez zjedzenie nieumytych warzyw lub owoców zawierających jaja tasiemca uzbrojonego. W przewodzie pokarmowym z jaj tasiemca wykluwają się larwy (wągry), które przedostają się do naczyń krwionośnych i osiedlają w różnych narządach (głównie w mięśniach, tkance podskórnej, narządach jamy brzusznej, a także w mózgu i oku). Wągry w oku umiejscawiają się głównie w siatkówce lub pod nią oraz w ciele szklistym. Pojawiający się stan zapalny wokół pasożyta może powodować pogorszenie widzenia i ograniczenie pola widzenia, zapalenie siatkówki, a nawet jej odwarstwienie. Najczęstszymi badaniami diagnostycznymi są tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny.

Czopki

Światłoczułe receptory, które znajdują się na siatkówce oka. Absorbują światło w różnych zakresach długości fali. Czopki odpowiadają za rozpoznawanie kolorów. Największe skupisko czopków na siatkówce oka to tzw. plamka żółta.

Dalekowzroczność (nadwzroczność)

Wada wzroku, która jest wynikiem zbyt krótkiej gałki ocznej w stosunku do jej siły łamiącej lub niewystarczającą siłą łamiącą układu optycznego oka w stosunku do jego długości. Efektem jest zaburzony stan prawidłowego widzenia. Oznacza to, że przedmioty w oddali widziane są ostro, natomiast przedmioty w pobliżu są rozmazane. Korekcja dalekowzroczności możliwa jest za pomocą okularów lub soczewek kontaktowych i podana jest w dioptriach dodatnich (ze znakiem plus).

Daltonizm (deuteranopia)

Dziedziczne zaburzenie rozpoznawania barw. Przyczyną daltonizmu jest nieprawidłowa budowa fotoreceptorów, uszkodzenie drogi wzrokowej między siatkówką, a korą mózgową. Objawia się nierozpoznawaniem barwy zielonej i brakiem rozróżnienia koloru czerwonego, pomarańczowego i żółtego.

Deuteranomalia

Deuteranomalia to zaburzenie rozpoznawania barw cechujące się obniżoną percepcją nasycenia zieleni. Bardzo ważny jest fakt, iż w przeciwieństwie do daltonizmu pręcików odpowiadających za widzenie barwy zielonej jest wystarczająco dużo, lecz działają one nieprawidłowo. Jest to najczęstsze zaburzenie tego typu, które występuje aż u 6% mężczyzn i 0,4% kobiet.

DIA

DIA to skrót oznaczający średnicę soczewki kontaktowej, która mierzona jest w milimetrach. Dobór odpowiedniej średnicy soczewki zależny jest od wielkości rogówki. Soczewka musi być dostatecznie duża aby w całości pokryć rogówkę.

Dichromatyzm

Zaburzenie rozpoznawania barw, polegające na braku jednego rodzaju czopków, odpowiadających za barwne widzenie. Do tego rodzaju zaburzeń należy protanopia, deuteranopia (tzw. daltonizm) i tritanopia. Osoba dotknięta dichromatyzmem nie rozróżnia w odpowiedni sposób niektórych barw. Zaburzenie to dotyczy częściej mężczyzn, gdyż związane jest z defektem genetycznym na chromosomie X. Choroba ta jest dziedziczona w sposób recesywny, co oznacza, że kobieta zachoruje tylko w przypadku, kiedy będzie posiadała obydwa chromosomy X wadliwe. W przeciwnym wypadku (jeden wadliwy i jeden bez wady) będzie ona tylko nosicielką choroby, co oznacza, iż w takiej sytuacji jej potomek płci męskiej będzie miał 50% szans na zachorowanie.

Dioptria

Jednostka miary optycznej, która jest odwrotnością długości ogniskowej soczewki podaną w metrach. Jeśli wynik jest dodatni oznacza to, że należy nosić soczewki skupiające (dodatnie), natomiast jeśli jest ujemny obligują do zastosowania soczewki rozpraszającej (minusowe).

Diplopia

Diplopia to stan, w którym patrząc w dal obraz widziany jest podwójnie. Podwójne widzenie może być spowodowane anizometropią, zezem, guzem oczodołu, urazem tkanek wokół oka, zaburzeniami układu nerwowego, czy przemęczeniem. Jednooczne podwójne widzenie może być spowodowane astygmatyzmem, podwichnięciem soczewki, a także początkową fazą zaćmy. Diplopia występuje również fizjologicznie, gdy podczas skupiania wzroku na danym przedmiocie, otoczenie jest widziane podwójnie.

Dk/t

To parametr uwzględniający grubość już wyprodukowanej soczewki kontaktowej o określonej mocy. Oznaczany jest skrótem Dk/t, gdzie t to grubość soczewki. Opisuje przepływ cząsteczek tlenu przez soczewkę o danej grubości.

Dno oka

Dno oka to tylna część gałki ocznej widoczna podczas wziernikowania - badania zwanego oftalmoskopią. Na dnie oka podczas badania widoczna jest siatkówka, naczyniówka, tarcza nerwu wzrokowego i plamka żółta. Badanie to jest bardzo ważne, gdyż może wykazać różne zmiany świadczące o procesach chorobowych oka (np. odwarstwienie siatkówki, zapalenie nerwu wzrokowego, stan zapalny oka), a także obecności chorób ogólnoustrojowych (np. nadciśnienie, cukrzyca, miażdżyca).

Dołeczek

Dołeczek jest to zagłębienie w najbardziej centralnym miejscu plamki żółtej o wielkości około 2 milimetrów. Występuje ono w obrębie dołka środkowego. Dołeczek odpowiedzialny jest za ostre i barwne widzenie przedmiotów na których fiksujemy wzrok. W jego obrębie występują jedynie czopki, których jest bardzo dużo i ułożone są blisko siebie. Dzięki temu możliwe jest uzyskanie ostrego obrazu. Uszkodzenia wzroku w obrębie dołeczka powodują znaczną utratę ostrości wzroku.

Druzy tarczy nerwu wzrokowego

Druzy tarczy nerwu wzrokowego to wrodzone zmiany, polegające na odkładaniu się złogów hialiny, jako efekt niewłaściwego metabolizmu komórek nerwowych. Druzy występują nawet u około 2% populacji, najczęściej nie dają żadnych objawów, choć czasem mogą wywoływać zaburzenia ostrości wzroku. Z wiekiem druzy narastają i mogą powodować ubytki w polu widzenia (nawet u 80% chorych), a czasem wywołują również powikłania naczyniowe. Druzy rozpoznawane są zazwyczaj przypadkowo, podczas rutynowego badania okulistycznego.

Ektropion

Ektropion to wywinięcie powieki. Powstaje w wyniku nieprawidłowego zamykania szpary powiekowej, co może powodować wysychanie rogówki. W przypadku ektropionu wymagane jest leczenie operacyjne.

Emetropia

Miarowość, normalny stan refrakcji oka, w którym przy rozluźnionej akomodacji wiązka promieni równoległych zostaje zogniskowana na siatkówce.

Entropion

Entropion to podwinięcie powieki. Powstaje w wyniku światłowstrętu i kurczowego zamykania powiek. Entropion prowadzi do stanu zapalnego spojówek i rogówki. Powstaje najczęściej u ludzi starszych i wymaga leczenia operacyjnego.

Fakoemulsyfikacja

Fakoemulsyfikacja jest to chirurgiczna metoda rozdrabniania zmętniałej soczewki oka, powszechnie używana w leczeniu zaćmy. Podczas operacji pacjent najczęściej ma zachowaną świadomość i współpracuje z lekarzem, kierując wzrok w odpowiednią stronę. W celu przeprowadzenia fakoemulsyfikacji, chirurg wykonuje małe nacięcie w oku, przez które wkłada urządzenie zwane fakoemulsyfikatorem. Wytwarzane przez nie wibracje ultradźwiękowe rozdrabniają zmętniałą soczewkę na niewielkie fragmenty, które są odsysane przez to urządzenie. W miejscu po całkowitym usunięciu naturalnej soczewki oka implantowana jest sztuczna soczewka.

Fiksacja

Fiksacja wzroku to mechanizm polegający na silnym skupieniu wzroku na przedmiocie. Powoduje to zwężenie pola widzenia. Jest to niekorzystne zjawisko szczególnie dla kierowców pojazdów/maszyn, które rozwijają bardzo duże prędkości np. motocyklistów, kierowców wyścigowych, pilotów samolotów. Niebezpieczeństwo polega na tym, że kierowca, który fiksuje wzrok na pojawiającej się na drodze przeszkodzie, nie potrafi jej ominąć, mogąc spowodować wypadek. W takiej sytuacji należy skupić się na drodze dookoła przeszkody, co przy dużych prędkościach może być trudne.

Film łzowy

Naturalny mechanizm chroniący powierzchnię oka przed drażniącym działaniem brudu, kurzu i innych cząsteczek unoszących się w powietrzu, a także przed zakażeniem. Umożliwia wymianę tlenu i metabolitów, wyrównuje drobne nierówności na rogówce, utrzymuje jej prawidłowe właściwości optyczne, wypłukuje ciała obce oraz działa przeciwzapalnie i bakteriobójczo.

Fluoresceina (sól sodowa fluoresceiny C₂₀H₁₀O₅Na₂)

Barwnik, który wybarwia żywą tkankę, stosowany jako roztwór 1% lub w formie pasków. Ujawnia uszkodzenia w nabłonku rogówki i spojówki, pozwala ocenić jakość filmu łzowego i charakterystykę dopasowania twardych soczewek kontaktowych. W świetle białym ma kolor pomarańczowy, pobudzony światłem ultrafioletowym fluoryzuje na na jasno zielono. Może powodować sytuacje niepożądane np. nudności, wymioty, czy świąd.

Foria

Foria, czyli zez ukryty polega na zmianie w ustawieniu oczu w pewnych warunkach, z powodu nierównowagi napięcia mięśni okoruchowych. W normalnych warunkach oczy są ustawione w prawidłowy sposób, dzięki odpowiedniej kontroli mózgu. Do przejścia z zeza ukrytego do jawnego przyczyniają się różne wady wzroku, czasowe zasłanianie jednego oka (co jest wykorzystywane w cover test, służącym do wykrycia zeza), a także przemęczenie. W momentach ujawniania się zeza możliwe jest uczucie podwójnego widzenia, utrudniające prawidłowe widzenie obuoczne.

Foropter

Urządzenie optyczne służące do pomiaru wady refrakcji i forii. Wyposażony jest w soczewki sferyczne, cylindryczne, pryzmaty i różnego typu akcesoria i filtry konieczne do przeprowadzenia badania refrakcji i widzenia obuocznego.

Fotopsja

Widzenie błysków światła, na skutek podrażnienia lub pobudzenia siatkówki w danym oku.

Fuzja

Fuzja wzrokowa należy do drugiego stopnia widzenia obuocznego. To proces polegający na złożeniu się dwóch jednakowych obrazów na siatkówce, pochodzących z lewego i prawego oka w jeden wyraźny obraz.

Gonioskop

Gonioskop to przyrząd przeznaczony do badania kąta przesączania. Badanie nazywane jest gonioskopią. Gonioskop zbudowany jest z kilku odpowiednio ułożonych lusterek, przy czym najczęściej używane jest tzw. trójlustro Goldmanna. Przed wykonaniem gonioskopii oczy zakrapiane są substancją znieczulającą, a następnie gonioskop zostaje przyłożony do rogówki. W czasie badania można zweryfikować przyczynę jaskry (jaskra z zamkniętym lub otwartym kątem przesączania) i nadciśnienia ocznego oraz ocenić dokładnie kąt rogówkowo-tęczówkowy.

Gonioskopia

Technika badania kąta przesączania za pomocą specjalnej soczewki (gonioskopu) nakładanej na gałkę oczną.

Gradówka

Gradówka to niebolesny guzek na powiece, który powstaje jako forma przewlekła jęczmienia. Zależnie od wielkości guza może on powodować różne objawy. Duże gradówki mogą zaburzać ostrość wzroku, wywołując astygmatyzm poprzez mechaniczny ucisk na rogówkę. Czasami mniejsze guzki stanowią jedynie niewielki defekt kosmetyczny. Leczenie polega na chirurgicznym nacięciu powieki od strony spojówki, usunięciu zawartości gradówki oraz otaczającej jej włóknistej torebki.

Gruczoł Meiboma

Gruczoły Meiboma to gruczoły znajdujące się w powiekach, a dokładniej w tarczce, dlatego nazywają się również gruczołami tarczkowymi. Produkują wydzielinę łojową. W górnej powiece jest ich około 30-40 a w dolnej około 20-30. Gruczoły tarczkowe Meiboma mają swoje ujście na brzegach powiek. Ich wydzielina ma na celu zapewnienie odpowiedniego poślizgu powiekom, ochronę przed wysuszeniem powierzchni oka (stanowiąc składową filmu łzowego), zapobiegając parowaniu łez i nadmiernym łzawieniu oraz przeciwdziałając stałemu spływaniu łez na policzki dzięki właściwościom hydrofobowym.

Gruczoł Molla

Gruczoły Molla to gruczoły potowe zlokalizowane w obrębie powiek, które uchodzą do mieszków rzęs. Zazwyczaj na jednej powiece występują w liczbie od kilkunastu do kilkudziesięciu gruczołów. Razem z gruczołami Zeissa są odpowiedzialne za odpowiedni stan rzęs, które pełnią bardzo ważną funkcję ochronną dla oka i z tego powodu muszą być odpowiednio zabezpieczone przed potencjalnym uszkodzeniem. Zaczopowanie gruczołów Molla może prowadzić do powstania jęczmienia.

Gruczoł Zeissa

Gruczoły Zeissa to gruczoły łojowe zlokalizowane w obrębie powiek, których ujście znajduje się w mieszkach rzęs. Wydzielina gruczołów Zeissa pełni podobne zadania jak wydzielina gruczołów Meiboma, tzn. chroni przed parowaniem filmu łzowego i zapewnia odpowiedni poślizg powiekom na powierzchni gałki ocznej. Dodatkowo wydzielina gruczołów Zeissa odpowiada za prawidłowy stopień natłuszczenia rzęs. Zaczopowanie tych gruczołów może prowadzić do powstania stanu zapalnego i jęczmienia.

Heterochromia

Heterochromia, czyli różnobarwność tęczówek. Polega na nieprawidłowym rozmieszczeniu lub braku barwnika w tęczówce. Całkowita heterochromia występuje, kiedy jedna tęczówka ma inny kolor niż druga. Gdy w obrębie jednej tęczówki jakiś fragment ma inny kolor niż reszta, nazywa się to częściową heterochromią. Heterochromia wrodzona, obecna jest od urodzenia i zazwyczaj nie powoduje żadnych objawów. Zdarza się jednak, że w niektórych przypadkach może być związana z niektórymi rzadkimi chorobami. Heterochromia nabyta może być spowodowana np. urazem oka, operacją oka czy jaskrą.

Hipertonia

Hipertonia gałki ocznej, zwana również nadciśnieniem ocznym, to zbyt wysokie ciśnienie śródgałkowe. Górna granica dla ciśnienia śródgałkowego to 20-24 mmHg. Nadciśnienie oczne jest spowodowane nadprodukcją cieczy wodnistej np. z powodu nadciśnienia tętniczego lub utrudnieniem jej odpływu np. z powodu jaskry lub stanu zapalnego oka. Objawami podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego są zaburzenia widzenia, ból oka lub głowy. Objawy te nie muszą występować w przypadku niewielkiego podwyższenia ciśnienia.

Hipotonia

Zbyt niskie ciśnienie śródgałkowe.

Hydrożel

Materiał wytworzony z polimeru hydrożelowego, który wchłania oraz wiąże wodę w swojej strukturze cząsteczkowej.

Irydotomia

Irydotomia to bezbolesny zabieg trwający kilka minut, wykonywany w leczeniu jaskry z zamykającym się kątem przesączania. Polega na nacięciu tęczówki, aby ciecz wodnista miała możliwość przemieszczania się z tylnej do przedniej komory oka. Niewielki otwór w źrenicy jest mało widoczny i nie zaburza widzenia. Przed zabiegiem oczy są miejscowo znieczulone, zakrapiane kroplami zwężającymi źrenicę i zabezpieczane soczewkami kontaktowymi. Odpowiednio wczesne wykonanie zabiegu zapobiega powikłaniom i znacznie obniża ryzyko nawrotu jaskry.

Istota właściwa

Regularna, beznaczyniowa struktura gwarantująca wytrzymałość mechaniczną oraz przejrzystość optyczną rogówki. Zajmuje ok. 90% grubości rogówki. Składa się głównie z regularnie ułożonych włókien kolagenowych. Po urazie nie regeneruje się.

Izeikonia

Izeikonia to stan, w którym na siatkówce obu oczu powstają obrazy o takiej samej (lub co najmniej zbliżonej) wielkości. Jest to niezbędne do prawidłowego odbierania i przetwarzania przez mózg widzianych obrazów (tzw. korowa fuzja obrazów). Należy pamiętać, że soczewki skupiające (plusy) powiększają obraz, a rozpraszające (minusy) zmniejszają go (proporcjonalnie do mocy soczewek). Aby utrzymać stan izeikonii, różnica między mocami soczewek znajdujących się na oczach nie może być większa niż 2 dioptrie.

Izometriopia

Stan, w którym wada refrakcji obu oczu jest taka sama.

Jaglica

Jaglica to przewlekłe zapalenie rogówki i spojówek. Choroba ta jest najczęstszą przyczyną utraty wzroku w krajach rozwijających się. Rozprzestrzenia się poprzez bezpośredni kontakt z zakażoną wydzieliną spojówek lub używania brudnych ręczników i odzieży. Ponadto do zakażenia dochodzi we wczesnych latach dziecięcych a blizny, które powodują ślepotę rozwijają się w wieku dorosłym.

Jaskra

Choroba oczu związana z nadmiernym wzrostem ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. Prowadzi do nieodwracalnego i postępującego uszkodzenia nerwu wzrokowego. Jej skutkiem jest zawężenie pola widzenia a niekiedy nawet całkowita ślepota.

Jednoczesna percepcja

Pierwszy stopień widzenia obuocznego. To zdolność do jednoczesnego postrzegania dwóch różnych obrazów tworzonych na siatkówce prawego i lewego oka.

Jęczmień

Jęczmień to ostre, miejscowe zapalenie skóry powiek z występowaniem bolesnego guzka. Tworzy się z powodu zaczopowania ujścia gruczołów łojowych Zeissa lub rzęskowych Molla (nazywany jest wtedy jęczmieniem zewnętrznym) lub gruczołów tarczkowych Meiboma (jęczmień wewnętrzny). Jęczmień zazwyczaj nie powoduje zaburzeń widzenia. Występuje on dość często, zdecydowanie częściej u dorosłych obciążonych dodatkowo cukrzycą, występowaniem łojotoku lub trądziku różowatego. Zazwyczaj samoistnie ustępuje, co można przyspieszyć, stosując miejscowo rozgrzewające okłady, masaże i antybiotyki. Powikłaniem jęczmienia jest gradówka.

Kampimetria

Badanie pola widzenia przez rzutowanie siatkówki na powierzchnię płaską. Badanie to jest przeprowadzane aby zdiagnozować jaskrę, choroby nerwu wzrokowego, odwarstwienie siatkówki oraz różnego rodzaju choroby siatkówki.

Kanał Schlemma

Struktura przypominająca naczynie limfatyczne. Główną funkcją kanału Schlemma jest dostarczanie cieczy wodnistej do nadtwardówkowych naczyń.

Kaszak

Kaszak jest to zastoinowa torbiel, wywodząca się z mieszków włosowych i gruczołów łojowych, która może wystąpić na całym ciele, także w okolicy oczu. Z wyglądu jest to niewielki guzek koloru skóry o różnej twardości, czasami z widocznym zaczopowanym mieszkiem włosowym. Zawartość torbieli może opróżnić się samoistnie, jednak czasami taka zmiana wymaga chirurgicznego usunięcia. Kaszak może ulec nadkażeniu, wywołując stan zapalny okolicznych tkanek. Kaszaki mogą powstawać samoistnie, ale do ich powstania może prowadzić nieprawidłowa higiena czy stosowanie nieodpowiednich kosmetyków.

Kąt przesączania

Kąt przesączania, inaczej kąt tęczówkowo-rogówkowy. Miejsce w przedniej komorze oka odpowiedzialne za odpływ cieczy wodnistej z gałki ocznej. Kąt przesączania utworzony jest między rogówką a tęczówką, gdzie występuje nabłonek, pod którym znajduje się kanał Schlemma (czyli zatoka żylna twardówki), gdzie przesącza się ciecz wodnista. Jeśli kąt przesączania wykazuje nieprawidłowości jak zwężenie czy zamknięcie, to ciecz wodnista nie może odpływać (wzrasta wtedy ciśnienie wewnątrzgałkowe i prowadzi to do jaskry). Okulista bada kąt przesączania przyrządem nazwanym gonioskopem.

Keratometr

Urządzenie optyczne służące do pomiaru krzywizny rogówki, wykorzystuje system zdwojenia w celu określenia wielkości obrazu świecącego obiektu odbitego od przedniej powierzchni rogówki.

Keratopatia (zwyrodnienie rogówki)

Zwyrodnienia rogówki mają różne przyczyny i różny przebieg, lecz ich wspólną cechą jest zmniejszenie przezroczystości bądź zmiana kształtu rogówki. Początkowo mogą nie dawać objawów, ale z czasem mogą doprowadzić do obniżenia ostrości wzroku, zmatowienia rogówki. Część z nich jest związanych z procesem starzenia się organizmu, część wynika z chorób ogólnoustrojowych, a niektóre z chorób oczu. Jedną z przyczyn keratopatii może być odkładanie się różnych substancji w rogówce, takich jak: tłuszcze, kolagen, żelazo, miedź, sole wapnia czy nawet niektóre leki (np. amiodaron). Czasami zwyrodnienie rogówki wymaga keratoplastyki.

Keratoplastyka

Przeszczep rogówki. Zabieg chirurgiczny polegający na wycięciu i zastąpieniu części rogówki rogówką pochodzącą od zmarłego dawcy.

Kępki żółte

Kępki żółte, nazywane również żółtakami. To żółtawe zmiany skórne o łagodnym charakterze, występujące na powiekach, pod postacią miękkich, nieco wyniosłych guzków o różnych kształtach i wielkościach. Częściej pojawiają się na powiekach górnych, w okolicach kącików wewnętrznych oczu i mają tendencję do powiększania się i nawracania. Ich powstawanie jest związane ze zwiększonym stężeniem lipidów we krwi, ale mogą wystąpić również u osób bez zaburzeń lipidowych. Mnogie kępki żółte to inaczej żółtakowatość (ksantomatoza).

Konwergencja

Konwergencja to jednoczesny ruch gałek ocznych przy patrzeniu na przedmioty znajdujące się w bliskiej odległości.

Krótkowzroczność

Krótkowzroczność to jedna z najczęściej spotykanych wad wzroku. Polega na tym, że tor optyczny oka nieprawidłowo skupia promienie świetlne, które są ogniskowane przed siatkówką. Innymi słowy osoba cierpiąca na krótkowzroczność widzi nieostro przedmioty znajdujące się w dalekiej odległości. Krótkowzroczność oznacza się w dioptriach ujemnych. Występują trzy rodzaje krótkowzroczności:

• osiowa - objawia się tym, że oś gałki ocznej jest zbyt długa. Ten rodzaj występuje najczęściej i rozwija się w okresie dojrzewania;
• krzywiznowa - krzywizna poszczególnych elementów układu optycznego oka ( rogówka i soczewka ) jest zbyt wypukła;
• refrakcyjna - współczynnik załamania soczewki jest zbyt duży. Ten rodzaj wady jest najczęściej skutkiem rozwijającej się cukrzycy lub zaćmy jądrowej.

Krótkowzroczność może być dziedziczna jak również wykształcić się z czasem. W celu poprawy ostrości widzenia krótkowidza stosuje się soczewki kontaktowe lub okulary korekcyjne.

Krwistek (hyphema)

Krwistek jest to obecność krwi w przedniej komorze gałki ocznej (między rogówką a tęczówką). Przyczyną powstania krwistka jest najczęściej uraz, powodujący uszkodzenie naczynia w błonie naczyniowej oka. Innymi przyczynami może być również operacja oka, uszkodzenie naczynia w przebiegu różnych chorób (np. rubeoza tęczówki, powikłania cukrzycy, zaburzenia krzepnięcia) lub samoistne powstanie krwistka. Gdy zaobserwuje się krew w przedniej komorze, to nie należy uciskać gałki ocznej, bo może to pogorszyć stan oka. Należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza okulisty. Czasami potrzebne jest leczenie chirurgiczne i przeciwbólowe.

Lampa szczelinowa

Urządzenie służące do dokładnego oglądania tkanek oka, szczególne odcinka przedniego oka. Urządzenie wykorzystuje silne źródło światła zogniskowanego, ze szczeliną o zmiennej szerokości i wysokości oraz mikroskopem obuocznym wyposażonym w różne powiększenia. Służy do oglądania oka podczas dopasowywania soczewek kontaktowych oraz do ogólnej oceny przedniego odcinka gałki ocznej.

LASIK

LASIK to laserowa metoda korekcji krótkowzroczności, nadwzroczności i astygmatyzmu, polegająca na zabiegu zmiany kształtu rogówki. Zabieg jest bezbolesny, trwa kilkanaście minut. Głównymi przeciwwskazaniami są: niestała wada wzroku, wiek powyżej 60 r.ż. i poniżej 20 r.ż., zespół suchego oka, choroby rogówki, jaskra, zaćma. Podczas zabiegu, po zastosowaniu kropli znieczulających, okulista nacina górną warstwę rogówki, tworząc płatek rogówki. W ten sposób odsłania on głębsze warstwy rogówki, dzięki czemu laser może zmienić kształt istoty właściwej rogówki. Następnie płatek rogówki wraca na poprzednie miejsce i następuje regeneracja nabłonka rogówki. Możliwymi powikłaniami są zespół suchego oka, infekcja oka, podwójne widzenie i inne.

Latające muszki

Pływające w ciele szklistym męty mające formę kropek, strun, pajęczyny lub pierścieni.

Leukokoria

Objaw białej źrenicy (leukokoria) to zauważalny biały odblask w źrenicy, który może być wywołany przez wiele różnych czynników. Najczęściej można go zauważyć na zdjęciu wykonanym z lampą błyskową, kiedy zamiast czerwonych źrenic są one białe. Białe źrenice nie zawsze są związane ze stanem patologicznym, ale jeśli dodatkowo występuje osłabienie wzroku lub inne objawy, to może sugerować to m.in. zaćmę, guzy gałki ocznej, stan zapalny oka. Jeśli taki objaw występuje u dziecka, to najczęstszą przyczyną jest zaćma wrodzona.

Leukoma

Leukoma inaczej nazywana bielmem to choroba oczu, charakteryzująca się zmętnieniem rogówki oka. Konsekwencją tego jest duże upośledzenie widzenia a czasem utrata wzroku. Przyczyną jego powstania są schorzenia rogówki, infekcje lub uraz mechaniczny oka. Bielmo usuwane jest chirurgicznie a w niektórych przypadkach niezbędny jest przeszczep rogówki oka.

Łzy (film łzowy)

Naturalny mechanizm chroniący powierzchnię oka przed drażniącym działaniem brudu, kurzu i innych cząsteczek unoszących się w powietrzu, a także przed zakażeniem. Umożliwia wymianę tlenu i metabolitów, wyrównuje drobne nierówności na rogówce, utrzymuje jej prawidłowe właściwości optyczne, wypłukuje ciała obce oraz działa przeciwzapalnie i bakteriobójczo.

Męty w ciele szklistym

Pływające w ciele szklistym męty mające formę kropek, strun, pajęczyny lub pierścieni.

Mięsień rzęskowy

Mięsień rzęskowy to część ciała rzęskowego składająca się z tkanki mięśniowej gładkiej, która zapewnia prawidłowe działanie akomodacji, czyli dostosowania wzroku do odległości, w jakiej znajduje się obserwowany przedmiot. Tym samym struktura ta jest odpowiedzialna za zmienianie uwypuklenia soczewki poprzez zmianę napięcia odpowiednich mięśni. Mięśnie okrężne podczas patrzenia w dal rozluźniają się, dzięki czemu soczewka jest bardziej płaska i słabiej załamuje światło. Gdy oko patrzy na bliski przedmiot, mięsień rzęskowy kurczy się, przez co soczewka staje się bardziej kulista i mocniej załamuje światło.

Mroczki

Częściowe zamglenie oczu w polu widzenia, najczęściej spowodowane przez zmiany zapalne. Mroczki są pierwszym symptomem jaskry i występują głównie u krótkowidzów.

Mruganie

Naturalny ruch powiek, który pomaga równomiernie rozprowadzić łzy na powierzchni oka i oczyścić oko z zgromadzonych zanieczyszczeń.

Nabłonek rogówki

Silnie unerwiona struktura rogówki. Wspierają go mikrokosmki - nieregularne wypustki, które zwiększają jego pole powierzchni i tworzą chropowatą powierzchnię ułatwiającą przyleganie przed rogówkowego filmu łzowego. Posiada szybką zdolność do regeneracji. Niewielki uraz sąsiednie komórki są w stanie pokryć w ok. 3 godziny. Większe uszkodzenia naprawiane są poprzez migrację komórek ze wszystkich warstw otaczających nabłonek.

Naczyniówka

Położona między twardówką a siatkówką, warstwa tworząca ściany gałki ocznej. Zbudowana jest z dużej ilości naczyń krwionośnych, które odżywiają i dotleniają oko.

Nadkorekcja wzroku

Nadkorekcja wzroku występuje, gdy noszone przez daną osobę okulary czy soczewki kontaktowe mają zbyt dużą moc w stosunku do posiadanej wady wzroku. Może się to objawiać pogorszeniem widzenia, bólami głowy, dyskomfortem podczas patrzenia, pieczeniem, łzawieniem i bólem oczu. W takich okolicznościach warto udać się do lekarza okulisty w celu dobrania odpowiedniej mocy soczewek okularowych lub kontaktowych. Czasami nadkorekcja wzroku może zdarzyć się również po zabiegu laserowej korekcji wzroku.

Narząd łzowy

To struktura odpowiedzialna za produkcję i odprowadzanie nadmiaru łez. Głównym elementem narządu łzowego jest gruczoł łzowy, który poprzez przewodziki wyprowadzające wydziela łzy. Odpływ łez zachodzi przez punkty łzowe, znajdujące się na brodawkach łzowych w przyśrodkowych częściach powiek, skąd przez kanaliki łzowe łzy spływają do woreczka łzowego, a następnie do kanału nosowo-łzowego.

Neowaskularyzacja

Tworzenie się naczyń krwionośnych w obrębie istoty właściwej rogówki w kierunku obszaru źrenicy.

Nerw wzrokowy

Nerw wzrokowy jest jednym z dwunastu nerwów czaszkowych, który przewodzi impulsy wzrokowe z oka do mózgu (a dokładniej do kory wzrokowej, znajdującej się w płatach potylicznych). Nerw rozpoczyna się w siatkówce. Następnie opuszcza on oczodół i przebiega kanałem nerwu wzrokowego aż do mózgu, gdzie krzyżuje się z drugim nerwem wzrokowym (z drugiego oka) i trafia do wspomnianej kory wzrokowej.

Niedomykalność szpary powiekowej

Niedomykalność szpary powiekowej może być spowodowana szeregiem różnych przyczyn, zarówno ogólnoustrojowych (np. choroba Gravesa-Basedowa), neurologicznych (np. porażenie nerwu twarzowego - najczęstsza przyczyna), jak i miejscowych (np. wywinięcie powieki). Niedomykanie powieki prowadzi do wysychania powierzchni oka, podrażnienia, zaczerwienienia i bólu, a nieleczone schorzenie może spowodować keratopatię i zespół suchego oka. W zmniejszaniu dolegliwości pomagają krople i maści nawilżające, a także zaklejanie powieki na noc, choć czasami niezbędne jest leczenie inwazyjne.

Niedotlenienie

Obniżone zaopatrzenie tkanek oka w tlen.

Niedowidzenie

Obniżone poczucie ostrości wzroku pomimo zastosowanej korekcji, która najlepiej poprawia jakość widzenia.

Niedowidzenie połowicze

Niedowidzenie połowicze to brak widzenia połowy obrazu, spowodowane uszkodzeniem dróg wzrokowych w mózgu. Może dotyczyć tych samych części pola widzenia w obu oczach (np. przedmiotów znajdujących się w lewej części pola widzenia) lub odwrotnych części pola widzenia (np. zaburzenia widzenia bocznych części pola widzenia). Takim niedowidzeniem może być objęta nie tylko połowa pola widzenia, lecz także mniejszy lub większy fragment, co jest zależne od miejsca uszkodzenia dróg wzrokowych.

Nużyca

Nużyca inaczej demodekoza to stan chorobowy wywołany przez pasożyta zwanego nużeńcem, który bytuje np. w mieszkach włosowych rzęs. Roztoczem można się zarazić np. przez używanie kosmetyków wspólnie z osobą zakażoną nużeńcem. Powoduje on przewlekłe zapalenie brzegów powiek, a czasami zapalenie przenosi się również na spojówki. Brzegi powiek są wtedy opuchnięte, rzęsy łamliwe, a dodatkowo może wystąpić pieczenie, suchość lub łzawienie oczu. Diagnostyka obejmuje pobranie kilku rzęs do zbadania pod mikroskopem.

Nyktalopia (ślepota zmierzchowa)

Nyktalopia to wada wzroku, która polega na pogorszeniu widzenia w słabym oświetleniu, głównie w nocy oraz przy szybkiej zmianie oświetlenia pomieszczenia (z dobrze oświetlonego na źle oświetlone). Potocznie nazywana jest ślepotą zmierzchową lub kurzą ślepotą. Nyktalopia powstaje w wyniku pogorszenia czynności pręcików siatkówki oka (które odpowiadają za widzenie przy niewielkiej ilości światła). Może być to wywołane niedoborem witaminy A i cynku, a także różnymi schorzeniami ocznymi, jak np. barwnikowym zwyrodnieniem siatkówki.

Obwódka starcza

Obwódka starcza, zwana inaczej gerontoksonem, to szare lub białawe, pierścieniowate zmętnienie obwodowej części rogówki. Powstaje ono poprzez odkładanie się lipidów w rogówce oka. Jest to związane z wiekiem i występuje dość często - nawet u 60% osób po 40. roku życia. Warto jednak podkreślić, iż obwódka starcza nie ma żadnego istotnego znaczenia klinicznego. Tłuszcze, odkładając się obwodowo w rogówce, nie powodują upośledzenia widzenia, a tym samym nie wymaga leczenia.

Oczopląs

Oczopląs to mimowolne ruchy oczu, polegające na drganiach w płaszczyźnie pionowej, poziomej lub obrotowo. Mogą one występować np. tylko przy patrzeniu w danym kierunku lub przez cały czas. Oczopląs może powodować pogorszenie ostrości widzenia. Może występować fizjologicznie (np. podczas oglądania szybko poruszających się przedmiotów) lub być objawem patologicznego stanu błędnika (znajdującego się w uchu), oka (np. w zaćmie, niedorozwoju części plamkowej siatkówki) lub mózgu (np. uszkodzenia powypadkowe, choroby móżdżku, stwardnienie rozsiane).

Odwarstwienie siatkówki

Choroba oka, która powstaje gdy siatkówka oddziela się od znajdującej się bezpośrednio pod nią naczyniówki. Powoduje upośledzenie wzroku i może prowadzić do ślepoty. Ryzyko odwarstwienie siatkówki wzrasta u wszystkich, którzy mają wysoką krótkowzroczność, zwłaszcza jednak u kobiet, po 50 roku życia.

Oftalmoskopia

Inaczej wziernikowanie dna oka. Badanie dna oka wykonuje się w celu zdiagnozowania różnych zaburzeń ogólnoustrojowych oraz rozpoznaniu nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu siatkówki, błony naczyniowej i nerwu wzrokowego.

Olbrzymiokomórkowe zapalenie spojówek

Nazywane także brodawkowym zapaleniem spojówek towarzyszącym noszeniu soczewek kontaktowych. Stan zapalny spojówki powiekowej charakteryzujący się obecnością olbrzymich brodawek wywołany alergicznymi, mechanicznymi lub chemicznymi przyczynami ze strony soczewek.

Opryszczka zwyczajna powiek

Opryszczka zwyczajna powiek to wirusowe schorzenie skóry powiek. Choroba ta objawia się przez widoczne pęcherzyki wypełnione przezroczystym płynem. Powikłaniem opryszczki może być zapalenia oka. Opryszczkę powieki leczy się za pomocą leków antywirusowych.

Optyczna Koherentna Tomografia

Optyczna Koherentna Tomografia (OCT) to badanie obrazujące w bardzo dokładny sposób struktury oka. Jest ono bezbolesne i bezkontaktowe, wymaga jedynie okresowego wstrzymywania się od mrugania. Jest to badanie wykorzystywanie głównie do oceny i monitorowania zmian w siatkówce - szczególnie chorób takich jak zwyrodnienie plamki związane z wiekiem, zmiany w przebiegu cukrzycy, obrzęk plamki. Dzięki temu badaniu można również ocenić stan przedniej części gałki ocznej, sprawdzając m.in. kąt przesączania czy stan rogówki.

Ortokeratologia

Niechirurgiczna, odwracalna metoda korekcji krótkowzroczności za pomocą sztywnych soczewek wysoko gazoprzepuszczalnych o odwróconej geometrii, stosowanych przez noc. Polega na modelowaniu kształtu rogówki pozwalającym na dobre widzenie w ciągu dnia bez użycia korekcji. Zmiana kształtu rogówki osiągana jest poprzez spłaszczenie i ścieńczenie jej części centralnej prowadzące do spadku mocy optycznej oraz pogrubieniu części peryferyjnej poprzez redystrybucję komórek nabłonka pod wpływem sił hydrostatycznych filmu łzowego działających pod soczewką.

Ospica krowiankowa

Odmiana ospy, która objawia się obrzękiem powiek oraz pojedynczymi pęcherzykami z charakterystycznym zagłębieniem w części środkowej. Choroba może spowodować poważne powikłania takie jak; zapalenie rogówki, zapalenie tkanek oczodołu a niekiedy może doprowadzić do zapalenia mózgu. Ospice krowiankową leczy się poprzez podawanie antybiotyków oraz witamin z grupy B.

Ostrość wzroku

Zdolność rozdzielcza oka lub zdolność do widzenia dwóch oddzielnych punktów jako osobne. Normalne oko może rozróżnić dwa obiekty, jako osobne, jeżeli są one oddzielone od siebie o odległość kątową równą 1 minucie kątowej.

Owrzodzenie rogówki

Owrzodzenie rogówki to stan zapalny rogówki, w którym uszkodzona zostaje istota właściwa z blaszką graniczną przednią (Bowmana). Zapalenie ma tendencję do powiększania się i pogłębiania, co może doprowadzić do perforacji (przebicia) rogówki i trwałej utraty wzroku w oku. Owrzodzenie objawia się obniżeniem ostrości wzroku, światłowstrętem, bólem, łzawieniem oraz zaczerwienieniem. Wymaga natychmiastowego włączenia antybiotyków w celu zahamowania stanu zapalnego. Wygojone owrzodzenie pozostawia bliznę ograniczającą ostrość widzenia.

Pełzakowate zapalenie rogówki

Występuje zwykle jednostronnie, a predysponują do niego uszkodzenia rogówki (np. powstające wskutek noszenia soczewek kontaktowych). Objawia się światłowstrętem, zamgleniem widzenia, obrzękiem powieki i spojówki oraz bardzo silnym bólem oka. Pełzakowate zapalenie rogówki leczy się trudno, z powodu lekooporności pełzaków. Może ono prowadzić nawet do utraty wzroku.

Perymetria

Badanie pola widzenia przez rzutowanie siatkówki na powierzchnię kulistą. Badanie to jest przeprowadzane, aby zdiagnozować jaskrę, choroby nerwu wzrokowego, odwarstwienie siatkówki oraz różnego rodzaju choroby siatkówki.

Pierścień Kaysera-Fleischera

Pierścień Kaysera-Fleischera to złoto-brązowe przebarwienie rogówki, szczególnie dobrze widoczne u osób posiadających niebieskie tęczówki. Przebarwienie to powstaje w przebiegu choroby genetycznej, zwanej chorobą Wilsona, która polega na zaburzeniach w metabolizmie miedzi. Pierwiastek ten, odkładając się w różnych narządach, powoduje objawy m.in. neuropsychologiczne (jak drżenia, sztywność mięśni, zmiana osobowości) oraz hepatologiczne (uszkodzenie wątroby). Odkładanie się barwnika w rogówce (a dokładniej w błonie Descemeta) nie upośledza widzenia, ale jest ważną wskazówką, że dzieje się coś niepokojącego.

Plamka ślepa

Plamka ślepa to miejsce na siatkówce oka, w którym nie występują komórki receptorowe (ani czopki, ani pręciki). W tym miejscu nerw wzrokowy opuszcza gałkę oczną i kieruje się do mózgu, transportując informacje o odbieranym obrazie. Podczas wizji obuocznej brak odbierania obrazu w obrębie plamki ślepej nie jest zauważalny, gdyż mózg używa w tym miejscu obrazu z drugiego oka. Patrząc jednym okiem, mózg wypełnia brakujące miejsce tym, co uważa, że się tam znajduje.

Plamka żółta

Miejsce na siatkówce oka o największej rozdzielczości widzenia związanej z największym zagęszczeniem czopków.

Podwichnięcie soczewki

Podwichnięcie soczewki to zmiana położenia soczewki oka względem gałki ocznej, spowodowana rozciągnięciem lub rozerwaniem więzadełek, na których soczewka jest zaczepiona. Zależnie od stopnia podwichnięcia i ewentualnego przemieszczenia, występuje zmienne nasilenie osłabienia wzroku. W przypadku całkowitego zwichnięcia soczewka może przemieścić się do przodu, wywołując jaskrę, bądź do tyłu, mogąc spowodować zapalenie błony naczyniowej, a nawet odwarstwienie siatkówki. Podwichnięcie soczewki może być spowodowane urazem gałki ocznej lub być związane z wieloma różnymi chorobami genetycznymi, jak np. zespołem Marfana.

Pole widzenia

Obszar widziany przez nieporuszające się oko. Inaczej zbiór punktów postrzeganych przez dane oko jednocześnie.

Porażenie Bella

Porażenie Bella jest to idiopatyczne porażenie nerwu twarzowego. Powoduje osłabienie, całkowity lub częściowy niedowład mięśni, zazwyczaj występujący po jednej stronie twarzy. W przypadku porażenia nerwu twarzowego obserwuje się asymetrię twarzy, niedomykanie powieki, obniżenie kącika ust. Objawy porażenia Bella pojawiają się nagle i zazwyczaj ustępują samoistnie, bez leczenia. Jednak z powodu niedomykania powieki należy dbać o odpowiednie nawilżenie oka, stosując krople nawilżające do oczu.

Półpasiec oczny

Choroba wywołana przez wirus ospy wietrznej, który atakuje spojówkę i rogówkę powodując owrzodzenia. Półpasiec oczny może spowodować porażenie mięśni gałki ocznej oraz zaburzenia widzenia. Do zwalczania tej choroby zalecane jest przyjmowanie leków przeciwwirusowych oraz środków kortykosteroidowych.

Prezbiopia (presbyopia, presbiopia, starczowzroczność)

To pogorszenie widzenia na bliższe odległości wynikające ze starzenia się organizmu. Choroba ta zmniejsza elastyczność soczewki powodując zamazane widzenie z bliży. Dotyczy osób zarówno z nadwzrocznością, krótkowzrocznością, jak i bez żadnej z tych wad wzroku. Prezbiopia dotyka osoby, które przekroczyły 45 rok życia. Korekcja widzenia możliwa jest poprzez okulary jednoogniskowe , dwuogniskowe lub okulary progresywne.

Pręciki

Pręciki to komórki nerwowe siatkówki oka. Dzięki pręcikom możemy widzieć przy słabym, przyćmionym świetle. Odpowiadają również za postrzeganie ruchu i kształtów.

Promień krzywizny bazowej

Oznaczany skrótem BC, określa wartość krzywizny w soczewkach kontaktowych i dotyczy właściwego wyprofilowania soczewki oraz dopasowania jej do oka. Podawany jest w milimetrach.

Protanomalia

Protanomalia to zaburzenie rozpoznawania barw, polegające na obniżeniu percepcji koloru czerwonego pod względem jaskrawości i nasycenia. Osoba dotknięta protanomalią widzi odcienie koloru czerwonego, pomarańczowego, żółtego jako bardziej wypłowiałe. Do skutków protanomalii należą również percepcja barwy fioletowej jako niebieskiej oraz jaskrawo zielonej jako żółtej. Na protanomalię cierpi około 1% mężczyzn.

Protanopia

Protanopia to zaburzenie rozpoznawania barw, wynikające z całkowitego braku czopków odbierających czerwoną składową barw. Osoba cierpiąca na ten defekt nie rozróżnia barwy czerwonej od zielonej, a róż i fiolet odbiera jako barwy niebieskie. Zmienia się również percepcja jaskrawości barw, co skutkuje odebraniem koloru czerwonego jako ciemnoszary albo nawet czarny. Na protanopię cierpi około 1% mężczyzn.

Pryzmat

Bryła, której powierzchnie są wzajemnie do siebie nachylone tak, aby uzyskać określoną wielkość odchylenia padającej na ten element wiązki światła. Pryzmat wykorzystywany jest m.in. w lornetkach.

Przepuszczalność tlenu - dla soczewek kontaktowych

Przepuszczalność tlenu, czyli parametr Dk, świadczy o tym, ile tlenu potrafi przejść do rogówki przez soczewkę kontaktową. Jako że rogówka korzysta jedynie z tlenu atmosferycznego, bo nie zawiera własnych naczyń krwionośnych, jest to niezwykle ważny parametr. Przepuszczalność tlenu przez soczewkę zależy od wielu czynników, głównie od stopnia uwodnienia soczewki, jej grubości i materiału, z jakiego jest wykonana. Im bardziej soczewka jest przepuszczalna dla tlenu, tym lepiej dla oka, jednak takie soczewki dużo trudniej jest założyć (gdyż są one cienkie i wiotkie).

Pseudo zez (pseudozez)

Pseudo zez jest to stan fizjologiczny u niemowląt i małych dzieci, który należy różnicować z zezem. Jest on spowodowany inną budową twarzy małych dzieci (szeroki nos, fałdy w kącikach oczu, wydatne kości policzkowe, czasami występująca zmarszczka nakątna). Wrażenie nieregularności ułożenia oczu mija wraz ze zmianą wyglądu twarzy (objawy powinny ustąpić przed 2 r.ż.). W celu odróżnienia przed 2 r.ż. zeza od pseudo zeza dziecko wymaga konsultacji okulistycznej. Pseudozez, w odróżnieniu od zeza, nie wymaga leczenia.

Ptoza

Ptoza jest to opadnięcie powieki górnej, co zmniejsza wysokość szpary powiekowej i może przesłaniać źrenicę. Przyjmuje się, że gdy powieka górna przesłania minimum 2 mm tęczówki to można stwierdzić ptozę. Istnieje wiele różnych przyczyn ptozy, np. porażenie nerwu okoruchowego, zaburzenie funkcji mięśnia dźwigacza powieki i jego rozcięgna - głównie z powodu zmian pourazowych i zanikowych związanych z wiekiem. Wadę tę można skorygować zabiegiem chirurgicznym lub specjalnymi okularami, zasłaniającymi zdrowe oko. Ma to na celu wzmocnienie mięśni powiek poprzez zmuszenie ich do większej pracy.

Punkt dali wzrokowej

Punkt położony od oka najdalej, widziany wyraźnie. W tym czasie akomodacja jest całkowicie zwolniona.

Retinopatia cukrzycowa

Retinopatia cukrzycowa to powikłanie cukrzycy występujące w szczególności wtedy, gdy jest ona niedostatecznie kontrolowana. Retinopatię cukrzycową dzieli się na nieproliferacyjną (mniej zaawansowane zmiany) i proliferacyjną. W retinopatii proliferacyjnej w oku powstają nowe naczynia krwionośne, które są kruche i mogą pękać, prowadząc do obniżenia ostrości widzenia. Dodatkowo naczynia te mogą powodować odwarstwienie siatkówki i trwałą utratę wzroku. W przebiegu retinopatii cukrzycowej może również występować obniżenie jakości widzenia w słabym świetle.

Rodopsyna

Rodopsyna, potocznie nazywana purpurą lub czerwienią wzrokową. Jest to światłoczuły barwnik występujący w pręcikach siatkówki oka, odpowiedzialny za proces widzenia w warunkach słabego oświetlenia. Rodopsyna składa się z białka opsyny i 11-cis-retinalu, który jest pochodną witaminy A. Pod wpływem światła 11-cis-retinal przechodzi w izomer trans, odłącza się od opsyny i rodopsyna się odbarwia. W ciemności następuje regeneracja barwnika, co wymaga obecności witaminy A. Gdy występuje niedobór tej witaminy, to synteza rodopsyny jest upośledzona, co objawia się ślepotą zmierzchową.

Rogówka

Rogówka to zewnętrzna, wypukła część gałki ocznej w przedniej jej części, przez którą przechodzą promienie świetlne. Pełni funkcję ochronną, ale poza tym jest elementem optycznym oka. Rogówka nie posiada naczyń krwionośnych, a odżywiana jest przez składniki zawarte w łzach i cieczy wodnistej. Zawiera za to wiele zakończeń nerwowych, dzięki czemu możemy szybko reagować na ciało obce znajdujące się na powierzchni oka. Zbudowana jest z pięciu warstw: nabłonka przedniego, błony Bowmana, istoty właściwej rogówki (czyli zrębu), błony Descemeta i śródbłonka. Rogówka przechodzi w twardówkę (która stanowi jej naturalne przedłużenie), a granica między nimi to rąbek rogówki.

Rozstaw źrenic (PD)

Odległość między środkami źrenic pacjenta, mierzona za pomocą linijki milimetrowej lub pupilometru.

Siatkówka

Siatkówka to wewnętrzna część oka, która jest elementem odbierającym bodźce wzrokowe. Po przejściu promieni świetlnych przez wszystkie elementy oka na jej powierzchni tworzy się obraz rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony. Siatkówka ma 10 warstw, a jedną z nich tworzą czopki i pręciki będące komórkami receptorowymi. Łączą się one z komórkami nerwowymi, które tworzą nerw wzrokowy. Część siatkówki, położona w przedniej części, nie uczestniczy w procesie widzenia, wyściela jedynie od wewnątrz ciało rzęskowe i tęczówkę.

Skiaskop

Urządzenie optyczne służące do przedmiotowego badania refrakcji. System oświetleniowy zawiera źródło światła, soczewki kondensujące i lustro półprzepuszczalne, które odbija światło do oka pacjenta, system obserwacyjny zawiera wizjer, przez który badający obserwuje odbicie od siatkówki widziane w płaszczyźnie źrenicy oka pacjenta.

Skrzydlik

Skrzydlik to mało estetyczna zmiana na spojówce oka, najczęściej nie wymagająca interwencji chirurgicznej. Może powstawać po długotrwałym podrażnieniu oka, spowodowanym promieniowaniem UV, wiatrem i pyłem. Skrzydliki niewielkich rozmiarów zazwyczaj nie powodują żadnych objawów. Większe, wrastające w rogówkę zmiany, mogą powodować dyskomfort, światłowstręt i pieczenie oka. Niepokojące są zmiany, które zasłaniają źrenicę, co powoduje pogorszenie widzenia - takie zmiany powinny być usunięte, chociaż niestety lubią one nawracać.

Soczewka

Przezroczysta i elastyczna struktura oka, która ogniskuje promienie świetlne tak, aby tworzyły obraz odwrócony i pomniejszony na siatkówce. Narząd umieszczony jest między tęczówką a ciałem szklistym. Zadaniem soczewki jest umożliwienie ostrego widzenia obiektów położonych w różnej odległości za sprawą akomodacji.

Soczewka dwutygodniowa

To soczewka systematycznej wymiany. Soczewka kontaktowa do stosowania w trybie dziennym. Po upływie dwóch tygodni soczewka powinna zostać wymieniona na nową.

Soczewka fakijna

Soczewka fakijna to wewnątrzgałkowa soczewka korygująca wadę wzroku. Dedykowana jest ona głównie pacjentom z wysoką krótkowzrocznością, wysoką nadwzrocznością oraz astygmatyzmem, którzy nie kwalifikują się do zastosowania innych metod korekcji i nie chcą nosić okularów. Soczewka jest wszczepiana ambulatoryjnie, przez niewielkie nacięcie, do tylnej komory oka (między tęczówkę a własną soczewkę, która nie jest usuwana). Zabieg trwa kilkanaście minut.

Soczewka hydrożelowa

Wykonana jest z polimeru HEMA (hydroksyetylometakrylan) lub innych podobnych materiałów. Soczewki hydrożelowe różnią się między sobą stopniem uwodnienia, co również wpływa na przepuszczalność tlenu przez soczewkę (im większe uwodnienie tym lepsza przepuszczalność dla tlenu). Soczewki hydrożelowe dzieli się na dwie grupy: o niskiej zawartości wody (są bardziej wytrzymałe mechanicznie, ale przepuszczają mniej tlenu) i o wysokiej zawartości wody (mają większą przepuszczalność tlenu i zapewniają większy komfort, ale są mniej wytrzymałe). Soczewki hydrożelowe cechują się dobrą biokompatybilnością, co ma znaczenie dla alergików. Dodatkowo są miękkie i prawie nie odczuwalne na oku.

Soczewka jednodniowa

To soczewka kontaktowa jednorazowego użytku. Przystosowana do użytku dziennego, podlega codziennej wymianie na nowe. Jednodniowe soczewki kontaktowe nie wymagają stosowania dodatkowych środków pielęgnacji oraz pojemniczków na soczewki.

Soczewka kolorowa

Miękkie soczewki kontaktowe zmieniające lub podkreślające kolor oczu. Przeznaczone są zarówno dla osób z wadą wzroku jak i dla tych, którzy nie mają problemów z wyraźnym widzeniem. Kolorowe soczewki pozwalają jednocześnie na korekcję wzroku jak i na zmianę koloru tęczówki.

Soczewka kontaktowa

Soczewka przeznaczona do korekcji wady wzroku, którą nakłada się na rogówkę. Pod względem materiału wyróżniamy soczewki twarde i miękkie.

Soczewka kwartalna

Miękka soczewka kontaktowa przeznaczona do używania przez okres trzech miesięcy w trybie dziennym. Podczas stosowania soczewek kwartalnych należy pamiętać o codziennej pielęgnacji płynem. W ten sposób usuwane są wszelkie zanieczyszczenia na ich powierzchni.

Soczewka miesięczna

Soczewka kontaktowa przeznaczona do miesięcznego stosowania. Miesięczne soczewki wymagają dodatkowej pielęgnacji, oznacza to, że po zdjęciu jej z oka należy wyczyścić je przy użyciu specjalnego płynu i pozostawić soczewkę w płynie na całą noc. Zabieg ten usuwa wszystkie zanieczyszczenia z powierzchni soczewki.

Soczewka miękka

To rodzaj soczewki, która wykonana jest z materiału hydrożelowego lub hydrożelowo-silikonowego. Dzięki swoim właściwością łatwiej dostosowuje się do oka. Miękkie soczewki kontaktowe występują w wersjach: jednodniowe, dwutygodniowe, miesięczne, kwartalne a nawet roczne.

Soczewka roczna

Soczewka kontaktowa przeznaczona do rocznego stosowania. Soczewka wymaga dodatkowej pielęgnacji specjalnym płynem, aby usunąć wszelkie zanieczyszczenia z jej powierzchni.

Soczewka silikonowo - hydrożelowa

Soczewki silikonowo-hydrożelowe to nowoczesne soczewki, cechujące się bardzo dobrą tlenoprzepuszczalnością. Z tego powodu niektóre z nich nie muszą być ściągane na noc, a nawet możliwe jest ich noszenie przez kilka dni bez konieczności zdejmowania. Są one jednak nieco sztywniejsze niż klasyczne soczewki hydrożelowe, więc osoby o wrażliwych oczach czy alergicy czasami mogą odczuwać dyskomfort podczas ich noszenia. Soczewki silikonowo-hydrożelowe mogą być wykonane z wielu różnych materiałów, które w niewielkim stopniu różnią się między sobą.

Soczewka toryczna

Rodzaj soczewek kontaktowych, które stworzono z myślą o osobach z wadą wzroku jaką jest astygmatyzm.

Soczewka twarda

Rodzaj soczewek kontaktowych, które wytwarza się z organicznego szkła o wysokiej przepuszczalności powietrza. Charakteryzują się niewielką średnicą, która zakrywa jedynie 2/3 powierzchni tęczówki. Zazwyczaj trzeba się do nich przyzwyczajać stopniowo, gdyż ich twarde krawędzie mogą powodować podrażnienia. Soczewki te zazwyczaj dobierane są przez okulistę lub optometrystę.

Stereopsja

Trzeci najwyższy stopień widzenia obuocznego. To postrzeganie głębi (widzenie przestrzenne), występuje ponieważ oczy są od siebie oddalone o odległość źrenic, a obraz powstający w jednym oku różni się w niewielkim stopniu od obrazu z oka drugiego.

Stożek rogówki

Degeneracyjna, niezapalna choroba rogówki w przebiegu, której zmiany w jej strukturze prowadzą do ścieńczenia i nadmiernego uwypuklenia rogówki. Krzywizna rogówki przybiera odbiegający od normy stożkowaty kształt. Może powodować swędzenie, pieczenie oka, nadwrażliwość na światło, objaw halo, pogarszającą się ostrość wzroku.

Strabismus (zez)

Zez to nierówne ustawienie gałek ocznych względem siebie, spowodowane osłabieniem mięśni, co może powodować zaburzenia widzenia. Każde oko ma inny kąt widzenia, co nie pozwala na prawidłowe połączenie przez mózg obu obrazów w trójwymiarowy widok (brak stereopsji). Zez może powodować podwójne widzenie, utratę ostrości widzenia, a nawet niedowidzenie w słabszym oku (tzw. leniwe oko, amblyopia). Badanie służące do wykrycia zeza to cover test. Leczenie polega na korekcji wad refrakcji, zasłanianiu zdrowego oka, ćwiczeniach rehabilitacyjnych, czasami leczeniu operacyjnym. Możliwe jest również istnienie zeza ukrytego (forii).

Ślepota rzeczna (onchocerkoza)

To choroba pasożytnicza, wywołana przez nicienia. Należy o niej pamiętać, wyruszając w podróż do Afryki czy Ameryki Południowej, gdyż głównie tam można się nią zarazić. Choroba przenoszona jest przez meszki, żyjące przy rzekach. Po zakażeniu, w organizmie człowieka rozwijają się larwy, które bytują w skórze, choć czasami wędrują do oka, powodując zapalenie struktur oka i w następstwie utratę wzroku. Jest to druga pod względem częstości zakaźna przyczyna ślepoty. Nie istnieje na nią szczepionka, należy więc unikać ukąszeń owadów na terenach występowania tej choroby.

Ślepota śnieżna

Oparzenie oka w okolicy plamki żółtej. Może powstać w warunkach silnego nasłonecznienia, np. podczas długiego przebywania na śniegu lub na plaży. Ślepota śnieżna może być przejściowa lub trwała.

Śródbłonek rogówki

Śródbłonek rogówki to pojedyncza warstwa ściśle do siebie przylegających komórek. Stanowi ona tylną warstwę rogówki, która jest granicą pomiędzy rogówką a cieczą wodnistą. Śródbłonek uszczelnia i chroni przed dostaniem się cieczy wodnistej do zrębu rogówki. Komórki śródbłonka nie ulegają regeneracji, a ich liczba maleje z wiekiem, w przebiegu różnych procesów chorobowych dotyczących zarówno oczu, jak i ogólnoustrojowych. Zbyt mała liczba komórek śródbłonka może spowodować napływanie płynu z cieczy wodnistej do zrębu rogówki, uszkadzając ją, powodując utratę przezroczystości.

Światłowstręt

Światłowstręt (inaczej fotofobia) to nadwrażliwość oka na światło. Może być objawem schorzeń tęczówki, zapalenia spojówek, zranień rogówki, niektórych chorób zakaźnych jak na przykład odry, wścieklizny, zaniku czopków.

Tablica ostrości Snellena

Służy do oceny ostrości wzroku, zawiera litery o różnej wielkości. Skonstruowana jest w ten sposób, że szerokość znaków równa jest szerokości przerw i że każda z liter ma 5 jednostek wysokości i 4 jednostki szerokości.

Tablice Ishihary

Tablice Ishihary służą do badania rozróżniania kolorów w celu wykrycia zaburzeń rozpoznawania barw. Każda z tablic jest obrazem składającym się z okrągłych plam różnego koloru, które tworzą jakąś liczbę lub inny wzór na tle o podobnych barwach. Każda tablica ma inne odcienie barw, dlatego badanie za pomocą tych tablic pozwala ocenić czy badana osoba ma ślepotę barw i jaka ona jest (np. deuteranomalia, protanomalia, deuteranopia). Metoda ta została wymyślona przez profesora Shinobu Ishiharę z Uniwersytetu w Tokio w 1917 roku.

Tarcza Greena

Inaczej nazywana tarczą zegara. To test, który składa się z 12 promieni, które tworzą tarczę zegara. Badanie umożliwia wykrycie astygmatyzmu.

Tarcza nerwu wzrokowego

Miejsce wchodzenia włókien siatkówkowych komórek zwojowych do nerwu wzrokowego, zlokalizowane donosowo od bieguna tylnego gałki ocznej. Widoczna w badaniu oftalmoskopem jako owalny w pionie obszar, bielszy w porównaniu z różowawym odcieniem dna oka.

Test Amslera

Tablica, na której znajduje się siatka zbudowana z wzajemnie przecinających się pod kątem prostym linii poziomych i pionowych. Służy do oceny zaburzeń plamki.

Tęczówka

Tęczówka to barwna tarcza będąca elementem budowy oka i stanowi przednią część błony naczyniówkowej. Błona umiejscowiona jest przed soczewką i za rogówką. W jego centrum znajduje się otwór zwany źrenicą.

Tłumienie

Zjawisko, w którym następuje hamowanie korowe informacji docierających z określonych obszarów siatkówki odchylającego się (zezującego) oka u pacjenta z zezem.

Tłuszczyk

Łagodna, wypukła, żółtawo biała masa tkankowa umiejscowiona na spojówce gałkowej zarówno od strony nosa, jak i od skroni w stosunku do rogówki (zwykle przynosowo).

Toksokaroza błony naczyniowej oka

Toksokaroza oczna to zapalna choroba naczyniówki i siatkówki, której przyczyną jest połknięcie jaj pasożyta bytującego w przewodzie pokarmowym psa. Najbardziej narażone są małe dzieci, nie zachowujące higieny podczas zabawy z psem. Gdy jaja znajdą się w przewodzie pokarmowym człowieka, wykluwają się z nich larwy, przedostają się do naczyń krwionośnych i wędrujące m.in. do wątroby, płuc, oczu, mózgu. Po dostaniu się larw do oczu wywołują one zapalenie, które objawia się pogorszeniem ostrości wzroku.

Tonometria

Procedura pomiarowa ciśnienia wewnątrz gałki ocznej (ciśnienia wewnątrzgałkowego). Najczęściej używaną metodą jest tonometria aplanacyjna (Goldmanna). Po znieczuleniu oczu i zakropleniu ich roztworem barwnika, aparat specjalnym pryzmatem naciska na powierzchnię rogówki, spłaszczając ją. Dzięki temu lekarz, oglądając oko przez lampę szczelinową może na specjalnej skali odczytać wartość ciśnienia śródgałkowego. Metoda impresyjna również wymaga znieczulenia oka i przyłożenia przez lekarza specjalnego metalowego przyrządu. Inną metodą jest tonometria bezkontaktowa, w której spłaszczenie rogówki wywoływane jest przez podmuch sprężonego powietrza.

Torbiel spojówki

Torbiel spojówki to guzek na spojówce wypełniony przezroczystym płynem. Torbiele mogą być zmianami wrodzonymi lub wtórnymi (np. po operacjach okulistycznych, urazach, infekcjach i stanach zapalnych oczu). Pierwotne torbiele spojówki (inaczej nabłonkowe torbiele wtrętowe) występują dosyć często, zarówno w spojówce gałki ocznej, jak i w załamkach spojówki. Torbiele zazwyczaj nie powodują dolegliwości, ale mogą stanowić problem kosmetyczny. Jeśli to konieczne, leczenie polega na nakłuciu torbieli przez okulistę.

Tritanomalia

Tritanomalia to zaburzenie rozpoznawania barw, w której występuje obniżona percepcja koloru niebieskiego przez czopki. Podobnie jak w przypadku deuteranomalii i protanomalii dysfunkcja ta polega na złym działaniu obecnych w prawidłowej ilości pręcików odpowiedzialnych za percepcję barwy niebieskiej. To zaburzenie występuje z tą samą częstością u kobiet i mężczyzn i dotyczy około 0,01% populacji.

Tritanopia

Tritanopia to zaburzenie rozpoznawania barw, które polega na braku czopków, które odbierają barwę niebieską. Wada ta powoduje rozpoznawanie barwy ciemnoniebieskiej jako czarnej, a jasnoniebieskiej jako morskiej (niebieski wpadający w zieleń). Kolor żółty jest rozpoznawany jako biały, pomarańczowy jako różowy, natomiast jasnozielony jako turkusowy. Wada jest rzadka, występuje u około 0,002% mężczyzn i 0,001% kobiet.

Tropikamid (Mydriacyl)

Słaby środek porażający akomodację o krótkotrwałym działaniu, zapewniający porażenie w ciągu 30 minut utrzymujące się przez 2-6 godzin. Używany jest do badania dna oka, rozszerzenia żrenicy, jak i badaniu soczewki wewnątrzgałkowej.

Twardówka

Twardówka to gruba, biała warstwa ochronna, nadająca kształt gałce ocznej jednocześnie ochraniając i podtrzymując ją.

UV Blocker

Oznaczenie na soczewkach kontaktowych, które dotyczy filtra blokującego 95% promieni UV.

Widzenie obuoczne

Skoordynowana czynność obojga oczu mającą na celu otrzymanie pojedynczego trójwymiarowego wrażenia wzrokowego poprzez zintegrowanie obrazów powstających w siatkówkach obojga oczu. Promienie świetlne pochodzące od obserwowanych przedmiotów po przejściu przez ośrodki łamiące oczu padają na siatkówkę, tworząc na niej obraz.

Witrektomia

Witrektomia to zabieg okulistyczny polegający na wycięciu ciała szklistego z wnętrza oka za pomocą mikronarzędzi, wprowadzanych do oka przez trzy małe nacięcia. Zalecana jest ona przy odwarstwieniu siatkówki, nie wchłonięciu się krwotoku do ciała szklistego, zaawansowanej retinopatii cukrzycowej, czy ciałach obcych wewnątrz gałki ocznej. Na miejsce ciała szklistego wprowadza się powietrze, płyny infuzyjne bądź olej silikonowy. Ostrość wzroku po tym zabiegu odzyskuje się stopniowo, w ciągu kilku miesięcy.

Woloocze

Woloocze to powiększenie całej gałki ocznej, mogące występować w jednym lub obu oczach, powodujące światłowstręt, łzawienie, ból. Najczęściej spowodowane jest wrodzoną jaskrą pierwotną. U płodu w nieprawidłowy sposób rozwijają się drogi odprowadzające ciecz wodnistą z oka. Zwiększające się ciśnienie wewnątrzgałkowe powoduje rozciągnięcie ścian oka i powiększenie wszystkich struktur oka. W celu poprawy jakości widzenia stosowana jest operacja, mająca na celu stworzenie drogi odpływu cieczy wodnistej.

Wytrzeszcz oczu

Wytrzeszcz jest to przemieszczenie się gałki ocznej do przodu. Może dotyczyć jednego lub obu oczu. Z powodu przemieszczenia gałki ocznej, powieki mogą się nie domykać, co może być przyczyną podrażnień, zaczerwienienia i utrudnienia w nawilżaniu oczu. Poza tym mogą wystąpić problemy z poruszaniem gałką oczną, a nawet uszkodzenie nerwu wzrokowego. Przyczyn wytrzeszczu jest bardzo dużo, choć jest to objaw kojarzony z chorobą tarczycy (choroba Gravesa-Basedowa). Może on być spowodowany również stanem zapalnym tkanek oczodołu lub obecnością guza oczodołu. Skutkiem wytrzeszczu jest ograniczenie ruchomości oka, obrzęk i przekrwienie powiek oraz spojówek, bolesność oka, uszkodzenie rogówki na skutek wysuszenia oraz uszkodzenia nerwu wzrokowego.

Zaćma

Choroba oczu, która prowadzi do zmętnienia soczewki. Zaćma jest jednym z przyczyn ślepoty. Charakteryzuje się powstawaniem plam lub mętnych obszarów na soczewce oka, co prowadzi do upośledzenia ostrości wzroku. Zaćmę można leczyć jedynie operacyjnie przez wszczepienie nowej soczewki.

Zapalenie błony naczyniowej

Zapalenie błony naczyniowej, czyli warstwy oka znajdującej się między twardówką a siatkówką, prowadzi do pogorszenia jakości wzroku. Istnieje wiele różnych przyczyn tej choroby, zarówno zakaźnych - wirusy, bakterie, jak i niezakaźnych - choroby tkanki łącznej. Objawy są różne, zależnie od tego, jaka część błony naczyniowej objęta jest zapaleniem. Może to być ból i zaczerwienienie oka, stopniowe pogorszenie ostrości widzenia lub ubytki w polu widzenia.

Zapalenie nerwu wzrokowego

Zapalenie nerwu wzrokowego dzieli się na wewnątrzgałkowe i pozagałkowe. Pozagałkowe zapalenie to najczęstsza choroba nerwu wzrokowego u dorosłych, spowodowana głównie przez proces demielinizacyjny (np. przez stwardnienie rozsiane lub jako proces samoistny). Objawami są nagły spadek jakości widzenia i bolesność w jednym oku.

Wewnątrzgałkowe zapalenie nerwu wzrokowego obejmuje tarczę nerwu wzrokowego i dotyczy głównie dzieci i młodzieży. Może być spowodowane wieloma różnymi przyczynami (np. w przebiegu chorób wirusowych lub bakteryjnych). Objawia się nagłym pogorszeniem wzroku w jednym lub obu oczach.

Zapalenie rogówki

Zapalenie rogówki może być wywołane przez szereg różnych drobnoustrojów, chociaż najczęstszą przyczyną są bakterie. Choroba ta objawia się silnym bólem i zaczerwienieniem oka, obniżeniem ostrości wzroku, obrzękiem powiek oraz światłowstrętem. W przypadku wystąpienia takich objawów konieczna jest wizyta u okulisty, gdyż bez leczenia może dojść do powstania blizn na rogówce i utraty jej przezroczystości. Zapalenie rogówki związane jest głównie z przerwaniem ciągłości nabłonka rogówki. Może to być spowodowane noszeniem soczewek kontaktowych, nieprawidłowym wydzielaniem filmu łzowego czy niedomykalnością powiek. W leczeniu zazwyczaj używa się specjalnych kropli lub maści do oczu.

Zapalenie spojówek

Jedna z najczęstszych schorzeń narządu wzroku, spowodowane przez drobnoustroje chorobotwórcze lub czynniki zewnętrzne. Choroba charakteryzuje się silnym przekrwieniem spojówek, światłowstrętem, swędzeniem i pieczeniem powiek. Leczenie zapalenia spojówek odbywa się poprzez przyjmowanie antybiotyków.

Zapalenie twardówki

Zapalenie twardówki jest to stan zapalny jednej z warstw oka. Zapalenie nadtwardówki przebiega łagodnie, często bez uchwytnej przyczyny i samoistnie ustępuje. Natomiast zapalenie zrębu (istoty właściwej) twardówki może prowadzić do uszkodzenia wzroku. Często jest związane z układowymi chorobami tkanki łącznej. Przebiega z silnym bólem oka promieniującym do okolicznych tkanek.

Zespół Sjögrena

Zespół Sjögrena to choroba autoimmunologiczna, w przebiegu której przeciwciała chorego atakują m.in. jego gruczoły łzowe i ślinowe, powodując tym samym stan zapalny. Z tego powodu gruczoły łzowe produkują zmniejszoną ilość łez, co prowadzi do zapalenia spojówek oraz uczucia suchości i pieczenia oczu. Może występować także światłowstręt. Pomoc w redukcji objawów mogą przynosić preparaty sztucznych łez. Zapalenie gruczołów ślinowych prowadzi do suchości w jamie ustnej, trudności w połykaniu i próchnicy zębów.

Zespół suchego oka

Schorzenie oczu wywołane przez niedostateczne wydzielanie łez lub nadmierne parowanie filmu łzowego. "Suche oko" objawia się swędzeniem, pieczeniem, zaczerwienieniem oka, uczuciem piasku pod powiekami. Powodem wystąpienia tego schorzenia są:

• długotrwałe czytanie, praca przy komputerze, oglądanie telewizji;
• niekorzystne warunki środowiskowe, np. zakurzone lub zadymione pomieszczenia;
• przewlekłe choroby;
• powikłania wynikające z noszenia soczewek kontaktowych;
• powikłania wynikające z długotrwałego i częstego stosowania kropli do oczu zawierających konserwanty;
• niedobór witaminy A.

Zmiany barwnikowe spojówki

Zmiany barwnikowe spojówki to ciemniejsze fragmenty spojówki, które mogą być obecne od urodzenia lub powstawać wtórnie do różnych przyczyn poprzez odkładanie się pod powiekami tuszu do rzęs, w miejscach po zabiegach okulistycznych, czy w chorobach ogólnoustrojowych. Płaskie przebarwienie spojówki nazywane jest również melanozą oczną. Nie można zapominać, że nawet w oku możliwy jest czerniak, mimo tego większość przebarwień spojówki nie jest groźna, choć wymaga wizyty u okulisty.

Zwyrodnienie plamki żółtej

Choroba oczu, występująca u osób po 50 roku życia. Powstaje na skutek uszkodzenia centralnej części siatkówki (tzw. plamki żółtej). Prowadzi do pogorszenia widzenia lub do całkowitej utraty wzroku. Zwyrodnienie plamki żółtej najczęściej dotyka kobiety oraz osoby rasy białej. Leczenie odbywa się za pomocą metody fotodynamicznej. Jednak metoda ta hamuje rozwój choroby, ale nie usuwa jej skutków.

Źrenica

Czarny otwór znajdujący się pośrodku kolorowej części oka - tęczówki. Umożliwia regulację ilości wpadającego światła do oka poprzez zwężanie i rozszerzanie się struktury.